Α΄ Γυμνασίου: 3η Ενότητα Β΄ Τόνοι και Πνεύματα

ΤΟΝΟΙ – ΠΝΕΥΜΑΤΑ

Ι. ΤΟΝΟΙ

Οξεία (/)	Περισπωμένη (/\)	Βαρεία (\)
ά, αί	ᾶ, αῖ	ὰ, αὶ

ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

1.      Στη λήγουσα, αντί για οξεία βάζουμε βαρεία, αρκεί να μην ακολουθεί στίξη, π.χ. μητρός τε καὶ πατρός.

2.      Η βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία, π.χ. ἐμπόρων, λέγω.

3.      Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντα οξεία, π.χ. βούλομαι, πρόγονος.

4.      Μακρόχρονη παραλήγουσα πριν από βραχύχρονη λήγουσα παίρνει περισπωμένη, π.χ. κῆδος, παῖδες.

5.      Μακρόχρονη παραλήγουσα πριν από μακρόχρονη λήγουσα παίρνει πάντα οξεία, π.χ. Ἑλλήνων.

Μας βοηθά πρακτικά η ακόλουθη παρατήρηση:

→ Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη και τονίζεται η παραλήγουσα παίρνει πάντα οξεία, π.χ. κήποις, πολίταις.

Επίσης:

6.      Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα, π.χ. πρόγονοι, προγόνων, προγόνοις.

7.      Το –α στην κατάληξη των ουδετέρων είναι πάντα βραχύχρονο, π.χ. σῶμα, αἷμα.

8.      Η γενική και η δοτική της α’ και της β’ κλίσης, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη, π.χ. θεοῦ, θεῶν – τιμῇ, τιμαῖς.

9.      Η κατάληξη –ας στην α’ κλίση είναι μακρόχρονη, π.χ. πολίτας.

10.  Η γενική πλ. της α’ κλίσης τονίζεται πάντα στη λήγουσα και παίρνει περισπωμένη, π.χ. πολιτῶν, πολιτειῶν.

ΙΙ. ΠΝΕΥΜΑΤΑ → όταν η λέξη αρχίζει από φωνήεν, δίφθογγο ή ρ

Δασεία	Ψιλή [→ απουσία δασύτητας]
(	)

ΚΑΝΟΝΑΣ

Οι λέξεις που αρχίζουν από υ ή ρ παίρνουν δασεία, π.χ. ὑγιής, ῥοῦς.

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΟΔΗΓΙΑ:

Για να καταλάβουμε αν μια λέξη παίρνει ψιλή ή δασεία, την κάνουμε β’ συνθετικό μιας σύνθετης λέξης, χρησιμοποιώντας ως α’ συνθετικό μια από τις προθέσεις κατά, ἐπί, ὑπό, ἀπό, κοκ.

Αν κατά τη σύνθεση το τ, το π και το κ τραπούν αντίστοιχα σε θ, φ και χ, τότε η αρχική λέξη μας παίρνει δασεία.

π.χ. ημέρα – καθημερινός, άρα: ἡμέρα

Βοηθητικός πίνακας για τη θέση των τόνων:

ά, ὰ, ᾶ	ἀ, ἁ	ἄ, ἅ	Ἄ, Ἅ	ἆ, ἇ - Ἆ, Ἇ
αί, αὶ, αῖ	αἰ, αἱ	αἴ, αἵ	Αἴ, Αἵ	αἶ, αἷ - Αἶ, Αἷ

Ασκήσεις

1.      Στις παρακάτω λέξεις του κειμένου να δικαιολογήσετε τον τόνο:

Ἀθηναῖοι, καί, ἑτέρας, κατοικοῦντες, πολλά, βίῳ, ἐπιτηδεύουσι, ἀναγκαῖα, πορίζωνται, Ναυσικύδης, ναύκληρος, σώματος, οἰκείοις, ἐσπούδαζε, ἐποίουν, Ξένων, ἔμπορος, κάπηλος

2.      Στο παρακάτω κείμενο να τονίσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις:

Πολυζηλος ἀπὸ ἀλφιτοποιίας ἑαυτὸν καὶ οἰκετας ἐτρεφε, ἐτι δὲ πολλάκις τῇ πολει ἐλειτουργει. Γλαυκων ὁ Χολαργεὺς ἐγεωργει καὶ βοῦς ἐτρεφε, Δημεας δὲ ἀπὸ χλαμυδουργίας διετρεφετο, Μεγαρεων δ’ οἱ πλειστοι ἀπὸ ἐξωμιδοποιίας. Οὐκ ὀλίγοι τῶν πολιτῶν τεχνην τινα ἐξεμανθανον, οἷον τὴν τῶν λιθοξοων, κεραμεων, τεκτονων, σκυτοτομων, καὶ πλειστα ἐπιτηδεια τῷ βιῳ ἐξειργαζοντο.

3.      Να αναλυθούν οι παρακάτω λέξεις στα συνθετικά τους:

 

αφορισμός, εφαπτομένη, έφιππος, αφοπλίζω, καθολικός

Τι συμπεραίνετε για το πνεύμα που παίρνουν τα β’ συνθετικά  τους;