Πέμπτη 25 Δεκεμβρίου 2008
Το θέατρο στην Αρχαία Μακεδονία
Βλ. Στ. Δρούγου: "Το θέατρο στην αρχαία Μακεδονία", στο περ. Φιλόλογος 134 (2008) 586-592.
Μια σκέψη αναδρομική - τα παιδιά είναι για να ζουν
Από το ποίημα του Τ. Νικηφόρου: "Όταν πεθαίνει ένα παιδί"
(Από το ανθολόγιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β' Γυμνασίου, σσ. 230-231)
"Όταν πεθαίνει ένα παιδί
πέφτει βαθύτατο σκοτάδι το ξημέρωμα
βρέχει μεγάλα δάκρυα λαμπερά
πέτρινα γίνονται τα φύλλα και τα δέντρα
όταν πεθαίνει ένα παιδί
ταράζεται ο ύπνος των αρχαίων νεκρών
κι από τη γη αναδύονται τα πρόσωπά τους
ενώ σαν χάλκινο πουλί
ο άνεμος τοξεύεται στο χώμα
όταν πεθαίνει ένα παιδί
οι λέξεις κι οι φωνές συντρίβονται
τριγύρω ο κόσμος καταρρέει."
Βλ. επίσης την άποψη της Ε. Αρβανιτάκη στην εφ. Το Βήμα:
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=47&artId=249151.
Μη χάσετε τη συμβολή παλαιότερων και σύγχρονων ποιητών στο ηλεκτρονικό περιοδικό "e-poema" με τίτλο "Με μόνο όπλο τους στίχους" στο site http://www.e-poema.eu/poem.php?id=154.
(Από το ανθολόγιο Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β' Γυμνασίου, σσ. 230-231)
"Όταν πεθαίνει ένα παιδί
πέφτει βαθύτατο σκοτάδι το ξημέρωμα
βρέχει μεγάλα δάκρυα λαμπερά
πέτρινα γίνονται τα φύλλα και τα δέντρα
όταν πεθαίνει ένα παιδί
ταράζεται ο ύπνος των αρχαίων νεκρών
κι από τη γη αναδύονται τα πρόσωπά τους
ενώ σαν χάλκινο πουλί
ο άνεμος τοξεύεται στο χώμα
όταν πεθαίνει ένα παιδί
οι λέξεις κι οι φωνές συντρίβονται
τριγύρω ο κόσμος καταρρέει."
Βλ. επίσης την άποψη της Ε. Αρβανιτάκη στην εφ. Το Βήμα:
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=47&artId=249151.
Μη χάσετε τη συμβολή παλαιότερων και σύγχρονων ποιητών στο ηλεκτρονικό περιοδικό "e-poema" με τίτλο "Με μόνο όπλο τους στίχους" στο site http://www.e-poema.eu/poem.php?id=154.
Το γραφιστικό μυθιστόρημα
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=47&artid=187035.
Βλ. επίσης http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_16/11/2008_292020.
To γραφιστικό μυθιστόρημα
Tης Eλισαβετ Kοτζια / ekotzia@yahoo.gr
Στο «Logicomix» του Απόστολου Δοξιάδη ήρωες είναι οι διασημότεροι μαθηματικοί και φιλόσοφοι της ιστορίας, οι περισσότεροι από τους οποίους κατέληξαν σε ψυχιατρεία, αυτοκτόνησαν ή πέθαναν υπό μυστηριώδεις συνθήκες
Οταν τα μαθηματικά γίνονται κόμικ
GRAPHIC NOVEL ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ Κυριακή 24 Φεβρουαρίου 2008
Στα 15 του εισήχθη στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, στο δεύτερο έτος των Μαθηματικών. Μετά το Μεταπτυχιακό στην Ecole des Hautes Etudes στο Παρίσι (αποφοίτησε σε ηλικία 20 ετών) γύρισε στην Ελλάδα και αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Με το διάσημο βιβλίο του Ο θείος Πέτρος και η θεωρία του Γκόλντμπαχ ο Απόστολος Δοξιάδης κατοχύρωσε νέο λογοτεχνικό είδος: το μαθηματικό μυθιστόρημα. Σκηνοθέτησε δύο αξιόλογες ταινίες. Μετέφρασε Σαίξπηρ και Ο' Νιλ, έγραψε και σκηνοθέτησε θεατρικά έργα.
Μία από τις σημερινές ασχολίες του είναι η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης ως μορφών νοητικής λειτουργίας - μια διερεύνηση «στα όρια της γνώσης». Αυτή πραγματοποιείται από την ομάδα «Θαλής και Φίλοι» (www.thalesandfriends.org) που διοργανώνει διεθνή συνέδρια με συμμετέχοντες γνωστούς μαθηματικούς, φιλοσόφους, αφηγηματολόγους και ιστορικούς της επιστήμης. Ο Δοξιάδης σε συνεργασία με τον Μπάρι Μαζούρ (καθηγητής στο Harvard, μείζων μαθηματικός) θα επιμεληθούν τον τόμο (Cambridge University Press) με τα πορίσματα των συνεδρίων. Είναι αναντίρρητα ένα ανεξερεύνητο πεδίο και ο Δοξιάδης πάλι καινοτομεί.
Το ευρύ κοινό ωστόσο θα γοητευθεί περισσότερο από το νέο έργο του, ένα «γραφιστικό μυθιστόρημα» («graphic novels» αποκαλούνται τα μυθιστορήματα σε μορφή κόμικ) με τίτλο «Logicomix», το οποίο σύντομα θα εκδοθεί από τον οίκο Bloomsbury. Προ καιρού η εφημερίδα «International Herald Tri-bune» σημείωσε: «Ο Βlοomsbury, τώρα χωρίς τον "Χάρι Πότερ" ως ναυαρχίδα, εκδίδει το "Logicomix", ένα βιβλίο που ο "Independent" θεώρησε συνέχεια του "Κόσμου της Σοφίας"».
Το βιβλίο αφηγείται μια ιστορία ανθρώπινη, γοητευτική και τραγική: την ανάπτυξη της σύγχρονης μαθηματικής λογικής αλλά και της αναλυτικής φιλοσοφίας. Είναι ουσιαστικά η ιστορία των ανθρώπων της. Κύρια ονόματα σε αυτή την πορεία είναι οι Γκέτλομπ Φρέγκε, Μπέρτραντ Ράσελ, Αλφρεντ Γουάιτχεντ, Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, Ντάβιντ Χίλμπερτ, Κουρτ Γκέντελ και Αλαν Τιούρινγκ. Επειδή είναι μυθιστόρημα, ο Ράσελ γίνεται κεντρικός αφηγητής.
Παρά το θέμα του, το βιβλίο απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη, ενώ οι εικόνες μεταφέρουν την αίσθηση και την ατμόσφαιρα της εποχής. Τα κόμικς δημιουργούν ο Αλέκος Παπαδάτος και η Αννί Ντι Ντονά. Γράφεται σε συνεργασία με τον Χρίστο Παπαδημητρίου από το Berkeley, έναν από τους κορυφαίους θεωρητικούς των ηλεκτρονικών υπολογιστών. «Το βασικό παράδοξο που διηγείται το "Logicomix" είναι ότι μια καθαρά φιλοσοφική αναζήτηση γύρω από τη φύση της αλήθειας που καταλήγει σε προσωπικές τραγωδίες έχει ως επίλογο την πιο πρακτική εφεύρεση του 20ού αιώνα, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή» εξηγεί ο Απόστολος Δοξιάδης.
Στο επίκεντρο βρίσκεται ο βιεννέζος μαθηματικός Κουρτ Γκέντελ, ο «νέος Αριστοτέλης», όπως ονομάζεται. Ηταν ο άνθρωπος που ψάχνοντας να αποδείξει την πληρότητα εφηύρε το θεώρημα της μη πληρότητας, που κατοχύρωσε τα όρια της λογικής: ακόμη και στο πιο λογικό σύστημα, στα μαθηματικά (την κορωνίδα των επιστημών), θα υπάρχουν πάντα κομμάτια που θα ξεφεύγουν από τα εργαλεία της λογικής. Η λογική δεν είναι ποτέ πλήρης. Το θεώρημα της μη πληρότητας - που επηρέασε τα μαθηματικά λιγότερο απ' όσο την ιστορία της επιστήμης - ήταν τόσο ριζοσπαστικό όσο οι θεωρίες του Δαρβίνου, του Μαρξ, του Φρόιντ, του Αϊνστάιν... Στο υπόβαθρό του ανιχνεύεται ένα επίμαχο ερώτημα: Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τη Μαθηματική Λογική κατέληξαν σε ψυχιατρεία, αυτοκτόνησαν ή πέθαναν σε ασύλληπτα μυστήριες συνθήκες; Τις απαντήσεις στα ερωτήματα δίνει ο συγγραφέας στη συνέντευξη που ακολουθεί. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ «Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες»
Ο Απόστολος Δοξιάδης εξηγεί πώς γίνονται τέχνη τα μαθηματικά, πώς ένα κόμικ μπορεί να μοιάζει με τραγωδία.
- Θα αποδεχόσασταν τον χαρακτηρισμό homo universalis;
«Φοβάμαι πως ό,τι κερδίζει κανείς σε πλάτος το χάνει σε βάθος. Με έχει ταλαιπωρήσει χρόνια αυτός ο διχασμός - μαθηματικά, κινηματογράφος, λογοτεχνία. Τελικά όμως νομίζω ότι συμβαίνει διότι μονίμως ψάχνω κάτι κοινό σε όλα. Αρχίζω να νιώθω ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, ότι όλα είναι διερευνήσεις ενός τρόπου να αντιμετωπίζει κανείς την πραγματικότητα. Με ενδιαφέρει η επικάλυψη όλων αυτών των πραγμάτων παρά η διαφοροποίησή τους, εξ ου και η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης».
- Η τέχνη όμως δεν προσεγγίζεται μόνο εγκεφαλικά. Εννοείται πρώτα σε συναισθηματικό επίπεδο.
«Το συναίσθημα είναι το υπέδαφος επάνω στο οποίο λειτουργώ. Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες. Τις θυμάμαι ξανά όταν προσπαθώ να βάλω σε τάξη τα πράγματα που έχω γράψει, όταν μια πιο συστηματική μεθοδολογία μετράει. Αλίμονο όμως σε εκείνον που πάει να γράψει με κανόνες. Δεν μπορεί να γίνει ούτε στη μουσική. Η φούγκα, που είναι ίσως η πιο μαθηματικά περιγράψιμη μορφή μουσικής, έχει το παράδοξο ότι ο Μπαχ που κατάλαβε καλύτερα από όλους θεωρητικά την αυστηρή φόρμα της φούγκας είναι και ο μόνος που έγραψε πραγματικά μεγάλες φούγκες. Οι άλλοι κατάφεραν να μιμηθούν τέλεια τα μαθηματικά της αλλά καθόλου την έμπνευσή της. Ακριβώς το ίδιο ισχύει στα μαθηματικά. Το να καταλάβει κανείς λογικά τα μαθηματικά δεν σημαίνει ότι γίνεται μεγάλος μαθηματικός. Οι μεγάλες ανακαλύψεις και ανατροπές γίνονται με τα άλματα της έμπνευσης και της φαντασίας».
- Αυτό όμως δεν αντιφάσκει με τη βασική ιδέα του «Logicomix», ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ψυχασθένειας και Μαθηματικής λογικής, σαν να γίνεται ένα πάντρεμα λογικού και παραλόγου;
«Λέω ότι στην ιστορία των μαθηματικών δεν υπάρχει ψύχωση, εκτός από αυτόν τον συγκεκριμένο τομέα. Η μαθηματική λογική είναι ένας μικρός κλάδος των μαθηματικών. Στα πρώτα 50 χρόνια η κύρια ιστορία του κλάδου αυτού γράφτηκε από δέκα ανθρώπους. Οι πέντε από αυτούς νοσηλεύτηκαν σε ψυχιατρικά ιδρύματα και οι άλλοι δύο είχαν έντονο ψυχιατρικό ιστορικό. Και σε κάνει να αναρωτηθείς: Γιατί δεν υπάρχει τρέλα στα μαθηματικά και υπάρχει ειδικά εκεί; Η σκέψη που αναπτύσσω είναι ότι ορισμένες προσωπικότητες με έντονα σημάδια ψυχοπαθολογίας προσελκύστηκαν από τον συγκεκριμένο τομέα γιατί εκείνη την εποχή προσέφερε κάποια στοιχεία βεβαιότητας που λειτούργησαν ψυχοθεραπευτικά επάνω τους. Ετσι ο λόγος που φτιάχτηκε η Μαθηματική Λογική ήταν από τις νευρώσεις των δημιουργών της. Αρα, αν θέλετε, με κάποια έμμεση έννοια - σχεδόν δαρβινική - το υποκειμενικό στοιχείο μπαίνει και στα μαθηματικά. Δαρβινική, διότι διαλέγονται από τη νεύρωσή τους».
- Με τον Κουρτ Γκέντελ έχετε σταθερή σχέση: γράψατε ένα θεατρικό («Δέκατη έβδομη νύχτα») με αυτόν ως κεντρικό πρωταγωνιστή αλλά κάνει και ένα πέρασμα από τον «Θείο Πέτρο». Τώρα είναι βασικός χαρακτήρας στο «Logicomix».
«Αυτό είναι ένα παράξενο κλείσιμο του λογαριασμού μου μαζί του. Είναι το τέλος μιας τριλογίας. Πέθανε το 1978 στα 72 του χρόνια από ασιτία. Είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο για ασήμαντο πρόβλημα και πέθανε 17 ημέρες αργότερα διότι αρνιόταν να φάει πιστεύοντας ότι οι γιατροί ήθελαν να τον δηλητηριάσουν. Δηλαδή, δεν τρως επειδή φοβάσαι μη σε δηλητηριάσουν και άρα πεθαίνεις από ασιτία. Αυτό δεν είναι απλώς παράλογο, ειδικά όταν μιλάμε για τον "νέο Αριστοτέλη"».
- Το θεώρημα της μη πληρότητας μας οδηγεί στη μεταφυσική;
«Τείνω να πω ναι με την έννοια ότι ερωτήματα αβεβαιότητας και αμφιβολίας συναντάμε παντού στη ζωή μας. Η ζωή μας είναι γεμάτη από πράγματα που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ ούτε θα αποδείξουμε. Ισως είναι πολύ πιο δύσκολο να καταλάβουμε ότι δεν θα τα γνωρίσουμε και δεν θα τα αποδείξουμε ποτέ. Το θεώρημα μπορεί να οδηγήσει κάποιον στον Θεό ή σε υπαρξιακή κρίση... Με αυτή την έννοια αποκαλώ το "Logicomix" τραγωδία: για κάποιους ανθρώπους η περιπέτεια της αναζήτησης της πληρότητας ήταν και η περιπέτεια της αναζήτησης του νοήματος της ζωής που τελικά τελείωσε τραγικά».
Οταν τα μαθηματικά γίνονται κόμικ
GRAPHIC NOVEL ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ Κυριακή 24 Φεβρουαρίου 2008
Στα 15 του εισήχθη στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης, στο δεύτερο έτος των Μαθηματικών. Μετά το Μεταπτυχιακό στην Ecole des Hautes Etudes στο Παρίσι (αποφοίτησε σε ηλικία 20 ετών) γύρισε στην Ελλάδα και αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Με το διάσημο βιβλίο του Ο θείος Πέτρος και η θεωρία του Γκόλντμπαχ ο Απόστολος Δοξιάδης κατοχύρωσε νέο λογοτεχνικό είδος: το μαθηματικό μυθιστόρημα. Σκηνοθέτησε δύο αξιόλογες ταινίες. Μετέφρασε Σαίξπηρ και Ο' Νιλ, έγραψε και σκηνοθέτησε θεατρικά έργα.
Μία από τις σημερινές ασχολίες του είναι η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης ως μορφών νοητικής λειτουργίας - μια διερεύνηση «στα όρια της γνώσης». Αυτή πραγματοποιείται από την ομάδα «Θαλής και Φίλοι» (www.thalesandfriends.org) που διοργανώνει διεθνή συνέδρια με συμμετέχοντες γνωστούς μαθηματικούς, φιλοσόφους, αφηγηματολόγους και ιστορικούς της επιστήμης. Ο Δοξιάδης σε συνεργασία με τον Μπάρι Μαζούρ (καθηγητής στο Harvard, μείζων μαθηματικός) θα επιμεληθούν τον τόμο (Cambridge University Press) με τα πορίσματα των συνεδρίων. Είναι αναντίρρητα ένα ανεξερεύνητο πεδίο και ο Δοξιάδης πάλι καινοτομεί.
Το ευρύ κοινό ωστόσο θα γοητευθεί περισσότερο από το νέο έργο του, ένα «γραφιστικό μυθιστόρημα» («graphic novels» αποκαλούνται τα μυθιστορήματα σε μορφή κόμικ) με τίτλο «Logicomix», το οποίο σύντομα θα εκδοθεί από τον οίκο Bloomsbury. Προ καιρού η εφημερίδα «International Herald Tri-bune» σημείωσε: «Ο Βlοomsbury, τώρα χωρίς τον "Χάρι Πότερ" ως ναυαρχίδα, εκδίδει το "Logicomix", ένα βιβλίο που ο "Independent" θεώρησε συνέχεια του "Κόσμου της Σοφίας"».
Το βιβλίο αφηγείται μια ιστορία ανθρώπινη, γοητευτική και τραγική: την ανάπτυξη της σύγχρονης μαθηματικής λογικής αλλά και της αναλυτικής φιλοσοφίας. Είναι ουσιαστικά η ιστορία των ανθρώπων της. Κύρια ονόματα σε αυτή την πορεία είναι οι Γκέτλομπ Φρέγκε, Μπέρτραντ Ράσελ, Αλφρεντ Γουάιτχεντ, Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, Ντάβιντ Χίλμπερτ, Κουρτ Γκέντελ και Αλαν Τιούρινγκ. Επειδή είναι μυθιστόρημα, ο Ράσελ γίνεται κεντρικός αφηγητής.
Παρά το θέμα του, το βιβλίο απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη, ενώ οι εικόνες μεταφέρουν την αίσθηση και την ατμόσφαιρα της εποχής. Τα κόμικς δημιουργούν ο Αλέκος Παπαδάτος και η Αννί Ντι Ντονά. Γράφεται σε συνεργασία με τον Χρίστο Παπαδημητρίου από το Berkeley, έναν από τους κορυφαίους θεωρητικούς των ηλεκτρονικών υπολογιστών. «Το βασικό παράδοξο που διηγείται το "Logicomix" είναι ότι μια καθαρά φιλοσοφική αναζήτηση γύρω από τη φύση της αλήθειας που καταλήγει σε προσωπικές τραγωδίες έχει ως επίλογο την πιο πρακτική εφεύρεση του 20ού αιώνα, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή» εξηγεί ο Απόστολος Δοξιάδης.
Στο επίκεντρο βρίσκεται ο βιεννέζος μαθηματικός Κουρτ Γκέντελ, ο «νέος Αριστοτέλης», όπως ονομάζεται. Ηταν ο άνθρωπος που ψάχνοντας να αποδείξει την πληρότητα εφηύρε το θεώρημα της μη πληρότητας, που κατοχύρωσε τα όρια της λογικής: ακόμη και στο πιο λογικό σύστημα, στα μαθηματικά (την κορωνίδα των επιστημών), θα υπάρχουν πάντα κομμάτια που θα ξεφεύγουν από τα εργαλεία της λογικής. Η λογική δεν είναι ποτέ πλήρης. Το θεώρημα της μη πληρότητας - που επηρέασε τα μαθηματικά λιγότερο απ' όσο την ιστορία της επιστήμης - ήταν τόσο ριζοσπαστικό όσο οι θεωρίες του Δαρβίνου, του Μαρξ, του Φρόιντ, του Αϊνστάιν... Στο υπόβαθρό του ανιχνεύεται ένα επίμαχο ερώτημα: Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τη Μαθηματική Λογική κατέληξαν σε ψυχιατρεία, αυτοκτόνησαν ή πέθαναν σε ασύλληπτα μυστήριες συνθήκες; Τις απαντήσεις στα ερωτήματα δίνει ο συγγραφέας στη συνέντευξη που ακολουθεί. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΟΞΙΑΔΗΣ «Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες»
Ο Απόστολος Δοξιάδης εξηγεί πώς γίνονται τέχνη τα μαθηματικά, πώς ένα κόμικ μπορεί να μοιάζει με τραγωδία.
- Θα αποδεχόσασταν τον χαρακτηρισμό homo universalis;
«Φοβάμαι πως ό,τι κερδίζει κανείς σε πλάτος το χάνει σε βάθος. Με έχει ταλαιπωρήσει χρόνια αυτός ο διχασμός - μαθηματικά, κινηματογράφος, λογοτεχνία. Τελικά όμως νομίζω ότι συμβαίνει διότι μονίμως ψάχνω κάτι κοινό σε όλα. Αρχίζω να νιώθω ότι υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής, ότι όλα είναι διερευνήσεις ενός τρόπου να αντιμετωπίζει κανείς την πραγματικότητα. Με ενδιαφέρει η επικάλυψη όλων αυτών των πραγμάτων παρά η διαφοροποίησή τους, εξ ου και η διερεύνηση της σχέσης μαθηματικών και αφήγησης».
- Η τέχνη όμως δεν προσεγγίζεται μόνο εγκεφαλικά. Εννοείται πρώτα σε συναισθηματικό επίπεδο.
«Το συναίσθημα είναι το υπέδαφος επάνω στο οποίο λειτουργώ. Οταν γράφω ξεχνάω τις θεωρίες. Τις θυμάμαι ξανά όταν προσπαθώ να βάλω σε τάξη τα πράγματα που έχω γράψει, όταν μια πιο συστηματική μεθοδολογία μετράει. Αλίμονο όμως σε εκείνον που πάει να γράψει με κανόνες. Δεν μπορεί να γίνει ούτε στη μουσική. Η φούγκα, που είναι ίσως η πιο μαθηματικά περιγράψιμη μορφή μουσικής, έχει το παράδοξο ότι ο Μπαχ που κατάλαβε καλύτερα από όλους θεωρητικά την αυστηρή φόρμα της φούγκας είναι και ο μόνος που έγραψε πραγματικά μεγάλες φούγκες. Οι άλλοι κατάφεραν να μιμηθούν τέλεια τα μαθηματικά της αλλά καθόλου την έμπνευσή της. Ακριβώς το ίδιο ισχύει στα μαθηματικά. Το να καταλάβει κανείς λογικά τα μαθηματικά δεν σημαίνει ότι γίνεται μεγάλος μαθηματικός. Οι μεγάλες ανακαλύψεις και ανατροπές γίνονται με τα άλματα της έμπνευσης και της φαντασίας».
- Αυτό όμως δεν αντιφάσκει με τη βασική ιδέα του «Logicomix», ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ψυχασθένειας και Μαθηματικής λογικής, σαν να γίνεται ένα πάντρεμα λογικού και παραλόγου;
«Λέω ότι στην ιστορία των μαθηματικών δεν υπάρχει ψύχωση, εκτός από αυτόν τον συγκεκριμένο τομέα. Η μαθηματική λογική είναι ένας μικρός κλάδος των μαθηματικών. Στα πρώτα 50 χρόνια η κύρια ιστορία του κλάδου αυτού γράφτηκε από δέκα ανθρώπους. Οι πέντε από αυτούς νοσηλεύτηκαν σε ψυχιατρικά ιδρύματα και οι άλλοι δύο είχαν έντονο ψυχιατρικό ιστορικό. Και σε κάνει να αναρωτηθείς: Γιατί δεν υπάρχει τρέλα στα μαθηματικά και υπάρχει ειδικά εκεί; Η σκέψη που αναπτύσσω είναι ότι ορισμένες προσωπικότητες με έντονα σημάδια ψυχοπαθολογίας προσελκύστηκαν από τον συγκεκριμένο τομέα γιατί εκείνη την εποχή προσέφερε κάποια στοιχεία βεβαιότητας που λειτούργησαν ψυχοθεραπευτικά επάνω τους. Ετσι ο λόγος που φτιάχτηκε η Μαθηματική Λογική ήταν από τις νευρώσεις των δημιουργών της. Αρα, αν θέλετε, με κάποια έμμεση έννοια - σχεδόν δαρβινική - το υποκειμενικό στοιχείο μπαίνει και στα μαθηματικά. Δαρβινική, διότι διαλέγονται από τη νεύρωσή τους».
- Με τον Κουρτ Γκέντελ έχετε σταθερή σχέση: γράψατε ένα θεατρικό («Δέκατη έβδομη νύχτα») με αυτόν ως κεντρικό πρωταγωνιστή αλλά κάνει και ένα πέρασμα από τον «Θείο Πέτρο». Τώρα είναι βασικός χαρακτήρας στο «Logicomix».
«Αυτό είναι ένα παράξενο κλείσιμο του λογαριασμού μου μαζί του. Είναι το τέλος μιας τριλογίας. Πέθανε το 1978 στα 72 του χρόνια από ασιτία. Είχε εισαχθεί στο νοσοκομείο για ασήμαντο πρόβλημα και πέθανε 17 ημέρες αργότερα διότι αρνιόταν να φάει πιστεύοντας ότι οι γιατροί ήθελαν να τον δηλητηριάσουν. Δηλαδή, δεν τρως επειδή φοβάσαι μη σε δηλητηριάσουν και άρα πεθαίνεις από ασιτία. Αυτό δεν είναι απλώς παράλογο, ειδικά όταν μιλάμε για τον "νέο Αριστοτέλη"».
- Το θεώρημα της μη πληρότητας μας οδηγεί στη μεταφυσική;
«Τείνω να πω ναι με την έννοια ότι ερωτήματα αβεβαιότητας και αμφιβολίας συναντάμε παντού στη ζωή μας. Η ζωή μας είναι γεμάτη από πράγματα που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ ούτε θα αποδείξουμε. Ισως είναι πολύ πιο δύσκολο να καταλάβουμε ότι δεν θα τα γνωρίσουμε και δεν θα τα αποδείξουμε ποτέ. Το θεώρημα μπορεί να οδηγήσει κάποιον στον Θεό ή σε υπαρξιακή κρίση... Με αυτή την έννοια αποκαλώ το "Logicomix" τραγωδία: για κάποιους ανθρώπους η περιπέτεια της αναζήτησης της πληρότητας ήταν και η περιπέτεια της αναζήτησης του νοήματος της ζωής που τελικά τελείωσε τραγικά».
Βλ. επίσης http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_16/11/2008_292020.
To γραφιστικό μυθιστόρημα
Tης Eλισαβετ Kοτζια / ekotzia@yahoo.gr
Στον Απόστολο Δοξιάδη οφείλουμε ότι με τις θεματολογικές του καινοτομίες και τους τολμηρούς του ειδολογικούς πειραματισμούς φέρνει διαρκώς την κριτική μπροστά σε ιδιαιτέρως ερεθιστικά ζητήματα. Το μυθιστόρημα «Ο Θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ» (1992) υπήρξε ένα από τα πρώτα μαθηματικά πεζογραφικά αφηγήματα, εγκαινιάζοντας ένα λογοτεχνικό ρεύμα που τα κατοπινά χρόνια γνώρισε τεράστια άνθηση. Το σημερινό «Logicomix» (Ικαρος, σελ. 350) αποτελεί ένα μυθιστόρημα - κόμικς, ένα γραφιστικό μυθιστόρημα όπως έχει καθιερωθεί να ονομάζεται, γύρω από την κρισιμότατη για τη νεότερη ιστορία των ιδεών, απόπειρα θεμελίωσης των μαθηματικών σε ακλόνητες λογικές βάσεις και όχι σε αυθαίρετες έννοιες, ασαφείς υποθέσεις και κυκλικούς ορισμούς. Ηταν ένα εγχείρημα προμηθεϊκό το οποίο επωμίσθηκε ένα μικρό τμήμα της μαθηματικής κοινότητας στις αρχές του 20ού αιώνα για να καταλήξει στην ταπεινή παραδοχή του πεπερασμένου της λογικής, για να οδηγηθεί στο θεώρημα της μη πληρότητας, στην μαθηματικώς αποδεδειγμένη αρχή της αβεβαιότητας. Πρωταγωνιστές, μερικές από τις μεγαλύτερες μαθηματικές ιδιοφυΐες της εποχής –οι Φρέγκε, Χίλμπερτ, Βιτγκενστάιν, Γκέντελ και Τιούριγκ– και η τραγική προσωπική τους ιστορία, καθώς η ψυχασθένεια χτύπησε αρκετά από τα μέλη του κλάδου ή τους ανθρώπους του στενού οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Αφηγητής, η εμβληματική μορφή του φιλοσόφου, μαθηματικού και περιώνυμου ειρηνιστή Μπέρτραντ Ράσελ.
Είναι σε θέση το «χαμηλό» καλλιτεχνικό είδος του κόμικς να χειριστεί παρόμοια «υψηλά» ζητήματα όπως το τραγικό στοιχείο του αβέβαιου ανθρώπινου πεπρωμένου; «Αισθάνομαι ανίκανος να κατασκευάσω μια πραγματικότητα που υπήρξε ακόμα πιο κακή κι από τους χειρότερούς μου εφιάλτες. Και επί πλέον σε μορφή κόμικς» ξεσπά σε στιγμές αποθάρρυνσης ο ποντικός - εβραίος Αρτ Σπίγκελμαν, καθώς ξεκινάει να αφηγηθεί τον αποτρόπαιο εγκλεισμό του πατέρα του από γάτες - ναζί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο αμερικανικό κόμικς «Μάους» (1986 - 1991). «Αυτό που καταπιάστηκα με ξεπερνάει. Θα έπρεπε ίσως να το εγκαταλείψω. Υπάρχουν τόσα πράγματα που δεν θα κατορθώσω ποτέ να καταλάβω και να εξεικονίσω. Εννοώ πως η πραγματικότητα είναι πολύ σύνθετη για ένα κόμικς… Πρέπει να απλοποιήσεις πάρα πολύ ή να παραποιήσεις». Το ίδιο, ωστόσο, το πολυβραβευμένο, συγκλονιστρικό έργο του Αρτ Σπίγκελμαν διαψεύδει τις ανησυχίες του ζωόμορφου αφηγητή του, αποδεικνύοντας ότι αν χειριστείς κατάλληλα τις δεδομένες συμβάσεις, οποιοδήποτε είδος, ακόμα και τα δισδιάστατα στατικά κόμικς, είναι ικανά να αποδώσουν καλλιτεχνικά την πιο σύνθετη, την πιο δραματική, την πιο τραγική πραγματικότητα.
Πώς κρίνουμε ένα γραφιστικό μυθιστόρημα; Με τη σαφήνεια των αδρών του γραμμών, με τους φωτεινούς του τόνους, με την εκφραστικότητα των χαρακτήρων του και τη δυναμική ένταση της κίνησής του, το εικαστικό μέρος του «Logicomix» είναι λειτουργικά ελκυστικό (σχεδιασμός χαρακτήρων και σχέδιο Αλέκος Παπαδάτος, χρώμα Annie Di Donna, μελάνια Αλέκος Παπαδάτος, Δημήτρης Καρατζαφέρης, Θοδωρής Παρασκευάς, εικαστική έρευνα Anne Bardy). Το «Logicomix» που στα Αγγλικά κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Bloomsbury, είναι ένα αδιαμφισβήτητα συναρπαστικό ανάγνωσμα, ιδιαιτέρως εκπαιδευτικό για μικρούς και μεγάλους. Δεν αποτελεί μικρό επίτευγμα το ότι κατορθώνει να δημιουργήσει στον μέσο αδαή αναγνώστη την εντύπωση πως παρακολουθεί τα διακυβεύματα της μαθηματικής λογικής των αρχών του 20ού αιώνα. Η κινηματογραφική θητεία του Απόστολου Δοξιάδη που συνέθεσε το σενάριο πάνω σε μια ιστορία δική του και του καθηγητή Πληροφορικής στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ Χρίστου Χ. Παπαδημητρίου ασφαλώς τον βοήθησε να στήσει μια απαιτητική, πολυεπίπεδη αφήγηση με διαρκείς αναδρομές σε διαφορετικούς γεωγραφικούς σταθμούς και σε διάσπαρτα χρονολογικά σημεία του παρόντος και του παρελθόντος. Ως ατμόσφαιρα, τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του Μπέρτραντ Ράσελ στον πύργο του λόρδου παππού του με τα αναρίθμητα άλυτα οικογενειακά μυστήρια αποτελεί, όπως ο ίδιος ο φιλόσοφος την εξιστορεί, μια υποβλητική αφήγηση. Και ομοίως οι χαριτωμένες ερωτοτροπίες του με την πρώτη σύζυγό του ή η γεμάτη ένταση σχέση του με τον Αυστριακό μαθηματικό φιλόσοφο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Ως σύνολο, ωστόσο, ο ρυθμός του αναγνώσματος πιστεύω πως πάσχει: οι δημιουργοί δεν κατορθώνουν, νομίζω, να συσχετίσουν πειστικά τις διαφορετικές πλευρές της πολυδιάστατης προσωπικότητας του Ράσελ. Κι ακόμα ο δεσμός του οδυνηρού ψυχολογικού δράματος που ζουν οι ήρωες με την αρχαιοελληνική αισχυλική κατάρα των Ατρειδών δεν προκύπτει κατά τη γνώμη μου αβίαστα μέσα από την αφήγηση. Κάποιες εσωτερικές διασυνδέσεις, αναγκαίες για την πλήρη αισθητική λειτουργικότητα του αφηγήματος μάλλον απουσιάζουν. Γεγονός που δεν μας εμποδίζει πάντως να απολαμβάνουμε τους εξαιρετικούς περιπάτους που πραγματοποιούν οι συντελεστές του κόμικς στο κέντρο της Αθήνας, με το σκυλί να τους τραβάει ανυπόμονα το λουρί, την ώρα που συζητώντας προσπαθούν να επιλύσουν επίμαχα τεχνικά προβλήματα του έργου.
Είναι σε θέση το «χαμηλό» καλλιτεχνικό είδος του κόμικς να χειριστεί παρόμοια «υψηλά» ζητήματα όπως το τραγικό στοιχείο του αβέβαιου ανθρώπινου πεπρωμένου; «Αισθάνομαι ανίκανος να κατασκευάσω μια πραγματικότητα που υπήρξε ακόμα πιο κακή κι από τους χειρότερούς μου εφιάλτες. Και επί πλέον σε μορφή κόμικς» ξεσπά σε στιγμές αποθάρρυνσης ο ποντικός - εβραίος Αρτ Σπίγκελμαν, καθώς ξεκινάει να αφηγηθεί τον αποτρόπαιο εγκλεισμό του πατέρα του από γάτες - ναζί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο αμερικανικό κόμικς «Μάους» (1986 - 1991). «Αυτό που καταπιάστηκα με ξεπερνάει. Θα έπρεπε ίσως να το εγκαταλείψω. Υπάρχουν τόσα πράγματα που δεν θα κατορθώσω ποτέ να καταλάβω και να εξεικονίσω. Εννοώ πως η πραγματικότητα είναι πολύ σύνθετη για ένα κόμικς… Πρέπει να απλοποιήσεις πάρα πολύ ή να παραποιήσεις». Το ίδιο, ωστόσο, το πολυβραβευμένο, συγκλονιστρικό έργο του Αρτ Σπίγκελμαν διαψεύδει τις ανησυχίες του ζωόμορφου αφηγητή του, αποδεικνύοντας ότι αν χειριστείς κατάλληλα τις δεδομένες συμβάσεις, οποιοδήποτε είδος, ακόμα και τα δισδιάστατα στατικά κόμικς, είναι ικανά να αποδώσουν καλλιτεχνικά την πιο σύνθετη, την πιο δραματική, την πιο τραγική πραγματικότητα.
Πώς κρίνουμε ένα γραφιστικό μυθιστόρημα; Με τη σαφήνεια των αδρών του γραμμών, με τους φωτεινούς του τόνους, με την εκφραστικότητα των χαρακτήρων του και τη δυναμική ένταση της κίνησής του, το εικαστικό μέρος του «Logicomix» είναι λειτουργικά ελκυστικό (σχεδιασμός χαρακτήρων και σχέδιο Αλέκος Παπαδάτος, χρώμα Annie Di Donna, μελάνια Αλέκος Παπαδάτος, Δημήτρης Καρατζαφέρης, Θοδωρής Παρασκευάς, εικαστική έρευνα Anne Bardy). Το «Logicomix» που στα Αγγλικά κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Bloomsbury, είναι ένα αδιαμφισβήτητα συναρπαστικό ανάγνωσμα, ιδιαιτέρως εκπαιδευτικό για μικρούς και μεγάλους. Δεν αποτελεί μικρό επίτευγμα το ότι κατορθώνει να δημιουργήσει στον μέσο αδαή αναγνώστη την εντύπωση πως παρακολουθεί τα διακυβεύματα της μαθηματικής λογικής των αρχών του 20ού αιώνα. Η κινηματογραφική θητεία του Απόστολου Δοξιάδη που συνέθεσε το σενάριο πάνω σε μια ιστορία δική του και του καθηγητή Πληροφορικής στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ Χρίστου Χ. Παπαδημητρίου ασφαλώς τον βοήθησε να στήσει μια απαιτητική, πολυεπίπεδη αφήγηση με διαρκείς αναδρομές σε διαφορετικούς γεωγραφικούς σταθμούς και σε διάσπαρτα χρονολογικά σημεία του παρόντος και του παρελθόντος. Ως ατμόσφαιρα, τα παιδικά και εφηβικά χρόνια του Μπέρτραντ Ράσελ στον πύργο του λόρδου παππού του με τα αναρίθμητα άλυτα οικογενειακά μυστήρια αποτελεί, όπως ο ίδιος ο φιλόσοφος την εξιστορεί, μια υποβλητική αφήγηση. Και ομοίως οι χαριτωμένες ερωτοτροπίες του με την πρώτη σύζυγό του ή η γεμάτη ένταση σχέση του με τον Αυστριακό μαθηματικό φιλόσοφο Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Ως σύνολο, ωστόσο, ο ρυθμός του αναγνώσματος πιστεύω πως πάσχει: οι δημιουργοί δεν κατορθώνουν, νομίζω, να συσχετίσουν πειστικά τις διαφορετικές πλευρές της πολυδιάστατης προσωπικότητας του Ράσελ. Κι ακόμα ο δεσμός του οδυνηρού ψυχολογικού δράματος που ζουν οι ήρωες με την αρχαιοελληνική αισχυλική κατάρα των Ατρειδών δεν προκύπτει κατά τη γνώμη μου αβίαστα μέσα από την αφήγηση. Κάποιες εσωτερικές διασυνδέσεις, αναγκαίες για την πλήρη αισθητική λειτουργικότητα του αφηγήματος μάλλον απουσιάζουν. Γεγονός που δεν μας εμποδίζει πάντως να απολαμβάνουμε τους εξαιρετικούς περιπάτους που πραγματοποιούν οι συντελεστές του κόμικς στο κέντρο της Αθήνας, με το σκυλί να τους τραβάει ανυπόμονα το λουρί, την ώρα που συζητώντας προσπαθούν να επιλύσουν επίμαχα τεχνικά προβλήματα του έργου.
Γκρεκάνικα παραμύθια
Βλ. http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_16/11/2008_292019.
Προφορικές, λαϊκές αφηγήσεις που απευθύνονταν στους ενηλίκους και όχι στα παιδιά, τα παραμύθια ήρθαν στο προσκήνιο τον 19ο αιώνα, όταν ο ρομαντισμός που είχε βάλει τα δυνατά του να αναδείξει τον λαϊκό πολιτισμό άρχισε να τα καταγράφει συστηματικά. Η καταγραφή τους αυτή, η οποία έφερε στην επιφάνεια τη στερεοτυπική και τυπική δομή αλλά και την απλή τους έκφραση, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο να θεωρηθούν παιδικά αναγνώσματα: δεν διέθεταν την πολυπλοκότητα της έντεχνης λογοτεχνίας. Εχοντας υπογείως τροφοδοτήσει το μυθιστόρημα και το διήγημα από τις απαρχές τους (Βοκκάκιος, Ραμπελέ), τα παραμύθια ακολούθησαν ωστόσο και ένα δεύτερο μονοπάτι, που απευθυνόταν αυτή τη φορά σε ενηλίκους, όχι όμως στους απλούς ανθρώπους της αγροτικής, ως επί το πλείστον, κοινωνίας, αλλά στους πεπαιδευμένους ενηλίκους της πόλης. Εγιναν η βάση του έντεχνου, λογοτεχνικού παραμυθιού, που έδωσε αξιολογότατα δείγματα στο πλαίσιο του ρομαντισμού, τα περίφημα KunstmŠrchen των οποίων κάποια δείγματα έχουμε και στα ελληνικά (τις ιστορίες του Λούντβιχ Τηκ, για παράδειγμα, «Ο ξανθός Εκμπερτ. Το Ρούνενμπεργκ» εκδ. Σμίλη), αλλά και στη συνέχεια, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γερμανία, λόγου χάρη.
Παραδοσιακές αφηγήσεις από τη μακρόχρονη ιστορία των Ελλήνων στην Κάτω Ιταλία
Της Τιτικας Δημητρουλια
Της Τιτικας Δημητρουλια
Δημήτρης Προύσαλης
Ελληνόφωνα παραμύθια από την Κάτω Ιταλία
μετ. Λ. Ταχμασίδου,
Σ. Παινέση, Χ. Βαρδακούλια, Ε. Αποστόλου,
εκδ. Απόπειρα
Ελληνόφωνα παραμύθια από την Κάτω Ιταλία
μετ. Λ. Ταχμασίδου,
Σ. Παινέση, Χ. Βαρδακούλια, Ε. Αποστόλου,
εκδ. Απόπειρα
Προφορικές, λαϊκές αφηγήσεις που απευθύνονταν στους ενηλίκους και όχι στα παιδιά, τα παραμύθια ήρθαν στο προσκήνιο τον 19ο αιώνα, όταν ο ρομαντισμός που είχε βάλει τα δυνατά του να αναδείξει τον λαϊκό πολιτισμό άρχισε να τα καταγράφει συστηματικά. Η καταγραφή τους αυτή, η οποία έφερε στην επιφάνεια τη στερεοτυπική και τυπική δομή αλλά και την απλή τους έκφραση, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο να θεωρηθούν παιδικά αναγνώσματα: δεν διέθεταν την πολυπλοκότητα της έντεχνης λογοτεχνίας. Εχοντας υπογείως τροφοδοτήσει το μυθιστόρημα και το διήγημα από τις απαρχές τους (Βοκκάκιος, Ραμπελέ), τα παραμύθια ακολούθησαν ωστόσο και ένα δεύτερο μονοπάτι, που απευθυνόταν αυτή τη φορά σε ενηλίκους, όχι όμως στους απλούς ανθρώπους της αγροτικής, ως επί το πλείστον, κοινωνίας, αλλά στους πεπαιδευμένους ενηλίκους της πόλης. Εγιναν η βάση του έντεχνου, λογοτεχνικού παραμυθιού, που έδωσε αξιολογότατα δείγματα στο πλαίσιο του ρομαντισμού, τα περίφημα KunstmŠrchen των οποίων κάποια δείγματα έχουμε και στα ελληνικά (τις ιστορίες του Λούντβιχ Τηκ, για παράδειγμα, «Ο ξανθός Εκμπερτ. Το Ρούνενμπεργκ» εκδ. Σμίλη), αλλά και στη συνέχεια, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γερμανία, λόγου χάρη.
Μεγάλη άνθηση
Επιστρέφοντας στο λαϊκό παραμύθι, δεν μπορούμε παρά να σημειώσουμε την πολύ μεγάλη άνθηση που παρατηρείται εδώ και τριάντα, περίπου, χρόνια στην Ευρώπη. Μια άνθηση που βγάζει από την αφάνεια άλλο ένα παραγνωρισμένο είδος και το επαναφέρει στην καρδιά της κοινωνικής ζωής. Κι ενώ πλήθος θεωρίες αρθρώνονται από μια σειρά επιστήμες (Λαογραφία, Κοινωνική Ανθρωπολογία, Ψυχολογία κ.λπ.) όσον αφορά την προέλευση και το ρόλο του παραμυθιού μέσα στους αιώνες, όλο και περισσότεροι θεατές πηγαίνουν να ακούσουν παραμύθια σε ποικίλες παραστάσεις και εκδηλώσεις. Αναβαθμισμένο και στη χώρα μας, όπου πολλοί και καλοί αφηγητές –και μελετητές– το διαδίδουν με ποικίλους τρόπους, το παραμύθι, ασχέτως της ψυχαναλυτικής λειτουργίας του, παραμένει ένας δίαυλος μετακένωσης της παράδοσης με τις ιδιαιτερότητές της. Κάθε έκδοση παραμυθιών, που και αυτές πολλαπλασιάζονται (η σειρά των εκδόσεων «Απόπειρα» είναι ενδεικτική), επαναδιατυπώνει τα ερωτήματα περί της λειτουργίας του συμβολισμού και του στερεότυπου στο παραμύθι, περί της ουτοπίας την οποία με τον τρόπο του εκφράζει, περί του εθνικού και του πολυπολιτισμικού, της ενιαίας δομής της λαϊκής σκέψης κ.τ.λ. Η παρούσα όμως έκδοση, των ελληνόφωνων παραμυθιών της Κάτω Ιταλίας, που καταγράφει σπάνιο αφηγηματικό υλικό σε δύο ελληνόφωνες διαλέκτους, την γκρεκάνικη της Καλαβρίας και την γκρίκο της Απουλήιας, δύο περιοχές με διαμετρικά αντίθετα χαρακτηριστικά, παρουσιάζει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Η ίδια η γλώσσα των παραμυθιών αφηγείται τη μακρόχρονη ιστορία των Ελλήνων στην Ιταλία, από τον αποικισμό της αρχαιότητας ώς τη βυζαντινή ανάκαμψη, και από την οθωμανική κατάκτηση ώς την αναγόρευση των διαλέκτων σε «μπάσταρδες γλώσσες» από τον φασισμό. Μπολιασμένη με στοιχεία των κυρίαρχων και όμορων πληθυσμών διατηρήθηκε στους αιώνες, παρά τη σταδιακή μείωση των ομιλητών της, και παραμένει ώς σήμερα ζωντανή. Από την άλλη, τα παραμύθια αυτά, που τόσα κοινά παρουσιάζουν με τα παραμύθια του ελληνικού μητροπολιτικού χώρου (όπως άλλωστε μοιάζουν και όλα τα παραμύθια όλων των εποχών και των τόπων μεταξύ τους, τουλάχιστον σε επίπεδο αφηγηματικών μοτίβων), ξαφνιάζουν με τη ζωντάνια και την ποικιλομορφία τους, αλλά και το έντονο στοιχείο κοινωνικής κριτικής τους – που διαφαίνεται και στο κράμα απελπισίας και καρτερίας με το οποίο τελειώνουν πολλά από αυτά: «και ο φτωχός έμεινε πλούσιος, κι εγώ είμαι εδώ, πεθαμένος από την πείνα και το κρύο», «κι εμείς εμείναμε εδώ με άδειες τις κοιλιές», «κι εμείς εμείναμε εδώ χωρίς τίποτε».
Επιστρέφοντας στο λαϊκό παραμύθι, δεν μπορούμε παρά να σημειώσουμε την πολύ μεγάλη άνθηση που παρατηρείται εδώ και τριάντα, περίπου, χρόνια στην Ευρώπη. Μια άνθηση που βγάζει από την αφάνεια άλλο ένα παραγνωρισμένο είδος και το επαναφέρει στην καρδιά της κοινωνικής ζωής. Κι ενώ πλήθος θεωρίες αρθρώνονται από μια σειρά επιστήμες (Λαογραφία, Κοινωνική Ανθρωπολογία, Ψυχολογία κ.λπ.) όσον αφορά την προέλευση και το ρόλο του παραμυθιού μέσα στους αιώνες, όλο και περισσότεροι θεατές πηγαίνουν να ακούσουν παραμύθια σε ποικίλες παραστάσεις και εκδηλώσεις. Αναβαθμισμένο και στη χώρα μας, όπου πολλοί και καλοί αφηγητές –και μελετητές– το διαδίδουν με ποικίλους τρόπους, το παραμύθι, ασχέτως της ψυχαναλυτικής λειτουργίας του, παραμένει ένας δίαυλος μετακένωσης της παράδοσης με τις ιδιαιτερότητές της. Κάθε έκδοση παραμυθιών, που και αυτές πολλαπλασιάζονται (η σειρά των εκδόσεων «Απόπειρα» είναι ενδεικτική), επαναδιατυπώνει τα ερωτήματα περί της λειτουργίας του συμβολισμού και του στερεότυπου στο παραμύθι, περί της ουτοπίας την οποία με τον τρόπο του εκφράζει, περί του εθνικού και του πολυπολιτισμικού, της ενιαίας δομής της λαϊκής σκέψης κ.τ.λ. Η παρούσα όμως έκδοση, των ελληνόφωνων παραμυθιών της Κάτω Ιταλίας, που καταγράφει σπάνιο αφηγηματικό υλικό σε δύο ελληνόφωνες διαλέκτους, την γκρεκάνικη της Καλαβρίας και την γκρίκο της Απουλήιας, δύο περιοχές με διαμετρικά αντίθετα χαρακτηριστικά, παρουσιάζει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Η ίδια η γλώσσα των παραμυθιών αφηγείται τη μακρόχρονη ιστορία των Ελλήνων στην Ιταλία, από τον αποικισμό της αρχαιότητας ώς τη βυζαντινή ανάκαμψη, και από την οθωμανική κατάκτηση ώς την αναγόρευση των διαλέκτων σε «μπάσταρδες γλώσσες» από τον φασισμό. Μπολιασμένη με στοιχεία των κυρίαρχων και όμορων πληθυσμών διατηρήθηκε στους αιώνες, παρά τη σταδιακή μείωση των ομιλητών της, και παραμένει ώς σήμερα ζωντανή. Από την άλλη, τα παραμύθια αυτά, που τόσα κοινά παρουσιάζουν με τα παραμύθια του ελληνικού μητροπολιτικού χώρου (όπως άλλωστε μοιάζουν και όλα τα παραμύθια όλων των εποχών και των τόπων μεταξύ τους, τουλάχιστον σε επίπεδο αφηγηματικών μοτίβων), ξαφνιάζουν με τη ζωντάνια και την ποικιλομορφία τους, αλλά και το έντονο στοιχείο κοινωνικής κριτικής τους – που διαφαίνεται και στο κράμα απελπισίας και καρτερίας με το οποίο τελειώνουν πολλά από αυτά: «και ο φτωχός έμεινε πλούσιος, κι εγώ είμαι εδώ, πεθαμένος από την πείνα και το κρύο», «κι εμείς εμείναμε εδώ με άδειες τις κοιλιές», «κι εμείς εμείναμε εδώ χωρίς τίποτε».
Ουτοπικές ελπίδες
Αν όμως το συγκεκριμένο τέλος εκφράζει την ανέχεια μέσα στην οποία ζούσε ο λαός (ειδικά στην περίκλειστη περιοχή των ελληνόφωνων χωριών της Καλαβρίας), δηλώνει και τη στάση του ενήλικα ακροατή που, μεταθέτοντας στο θαυμαστό τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες του, δεν ξεχνά τον πραγματικό κόσμο, στον οποίο ζει. Το παραμύθι εκφράζει μέσα από το θαυμαστό τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή, την ουτοπική επιθυμία, εξηγεί τον κόσμο, αλλά δεν τον προεκτείνει στους χώρους της μεταφυσικής, ασχέτως των τοπικών, γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων του. Η συνείδηση του πραγματικού σκιάζει το παραμυθιακό αίσιον τέλος, χωρίς όμως να αναιρεί τη δυνατότητά του. Ρεαλιστικά και μαγικά, τα παραμύθια της συλλογής παρουσιάζουν τη διαρκή πάλη του Καλού με το Κακό, υπό ποικίλες οπτικές γωνίες, συχνά ιδιαιτέρως πνευματώδεις. Να σημειώσουμε ότι κάποια από τα παραμύθια της συλλογής, όπως μας πληροφορεί η κατατοπιστική εισαγωγή του Δ. Προύσαλη, διδάσκονται στα ιταλικά σχολεία. Και ότι τα ωραία αυτά παραμύθια επιβεβαιώνουν πλήρως τη ρήση του Βέλγου αφηγητή Χαμαντί, ότι τα παραμύθια δεν φτιάχτηκαν για να αποκοιμίζουν τα παιδιά, αλλά για να ξυπνούν τους μεγάλους.
Ολα τα παραμύθια πάντως διαβάζονται και με τη μουσική υπόκρουση των Encardia, του νεανικού αυτού μουσικού συγκροτήματος που από το 2004 μας συστήνει τις μουσικές της Κάτω Ιταλίας με τους πολύ καλούς δίσκους και τις συναυλίες του.
Αν όμως το συγκεκριμένο τέλος εκφράζει την ανέχεια μέσα στην οποία ζούσε ο λαός (ειδικά στην περίκλειστη περιοχή των ελληνόφωνων χωριών της Καλαβρίας), δηλώνει και τη στάση του ενήλικα ακροατή που, μεταθέτοντας στο θαυμαστό τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες του, δεν ξεχνά τον πραγματικό κόσμο, στον οποίο ζει. Το παραμύθι εκφράζει μέσα από το θαυμαστό τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή, την ουτοπική επιθυμία, εξηγεί τον κόσμο, αλλά δεν τον προεκτείνει στους χώρους της μεταφυσικής, ασχέτως των τοπικών, γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων του. Η συνείδηση του πραγματικού σκιάζει το παραμυθιακό αίσιον τέλος, χωρίς όμως να αναιρεί τη δυνατότητά του. Ρεαλιστικά και μαγικά, τα παραμύθια της συλλογής παρουσιάζουν τη διαρκή πάλη του Καλού με το Κακό, υπό ποικίλες οπτικές γωνίες, συχνά ιδιαιτέρως πνευματώδεις. Να σημειώσουμε ότι κάποια από τα παραμύθια της συλλογής, όπως μας πληροφορεί η κατατοπιστική εισαγωγή του Δ. Προύσαλη, διδάσκονται στα ιταλικά σχολεία. Και ότι τα ωραία αυτά παραμύθια επιβεβαιώνουν πλήρως τη ρήση του Βέλγου αφηγητή Χαμαντί, ότι τα παραμύθια δεν φτιάχτηκαν για να αποκοιμίζουν τα παιδιά, αλλά για να ξυπνούν τους μεγάλους.
Ολα τα παραμύθια πάντως διαβάζονται και με τη μουσική υπόκρουση των Encardia, του νεανικού αυτού μουσικού συγκροτήματος που από το 2004 μας συστήνει τις μουσικές της Κάτω Ιταλίας με τους πολύ καλούς δίσκους και τις συναυλίες του.
Κυριακή 21 Δεκεμβρίου 2008
Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2008
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: 5η Ενότητα (συμπληρωματικά σχόλια)
Γλωσσικά σχόλια
ἔστι: (απρ. ρ.)
ἀλλότριος, -α, -ον: ξένος
ψηφίζομαι: αποφασίζω
ἅμα: ταυτόχρονα
εὖ τίθεμαι: ρυθμίζω σωστά
ἀποβλέπω: παρατηρώ, λαμβάνω υπόψη
πένης, πένητος: φτωχός
πλῆθος, τό: λαός
εἷς – μία - ἕν: ένας
ἀξιόω, -ῶ: αξιώνω, απαιτώ
τίμημα, τό: πρόστιμο
ἀφαιρέω, -ῶ
μικρός - ἐλάττων - ἐλάχιστος
ἄδοξος, -ον: ἀσημος
διονομάζομαι: γίνομαι γνωστός
κακός – χείρων – χείριστος
πένομαι: είμαι φτωχός
κτάομαι, κτῶμαι: αποκτώ
γιγνώσκω: (εδώ) αποφασίζω
ἔτι: ακόμη
δεινός, -ή, -όν: φοβερός
τυγχάνω
ἐτύγχανον
τεύξομαι
ἔτυχον (β’ αόρ.)
τέτευχα, τετύχηκα
έτετεύχειν, ἐτετυχήκειν
καταφρονέω, -ῶ: περιφρονώ
οἴσει: μέλλ. του ρ. φέρομαι
φέρω
ἔφερον
οἴσω
ἤνεγκον (β’ αόρ.), ἤνεγκα
ἐνήνοχα
ἐνηνόχειν
τολμάω, -ῶ
παραβαίνω
βαίνω
ἔβαινον
βήσομαι
ἔβην
βέβηκα
ἐβεβήκειν
σῶμα, τό: σώμα – ζωή
ἔστι: (απρ. ρ.)
ἀλλότριος, -α, -ον: ξένος
ψηφίζομαι: αποφασίζω
ἅμα: ταυτόχρονα
εὖ τίθεμαι: ρυθμίζω σωστά
ἀποβλέπω: παρατηρώ, λαμβάνω υπόψη
πένης, πένητος: φτωχός
πλῆθος, τό: λαός
εἷς – μία - ἕν: ένας
ἀξιόω, -ῶ: αξιώνω, απαιτώ
τίμημα, τό: πρόστιμο
ἀφαιρέω, -ῶ
μικρός - ἐλάττων - ἐλάχιστος
ἄδοξος, -ον: ἀσημος
διονομάζομαι: γίνομαι γνωστός
κακός – χείρων – χείριστος
πένομαι: είμαι φτωχός
κτάομαι, κτῶμαι: αποκτώ
γιγνώσκω: (εδώ) αποφασίζω
ἔτι: ακόμη
δεινός, -ή, -όν: φοβερός
τυγχάνω
ἐτύγχανον
τεύξομαι
ἔτυχον (β’ αόρ.)
τέτευχα, τετύχηκα
έτετεύχειν, ἐτετυχήκειν
καταφρονέω, -ῶ: περιφρονώ
οἴσει: μέλλ. του ρ. φέρομαι
φέρω
ἔφερον
οἴσω
ἤνεγκον (β’ αόρ.), ἤνεγκα
ἐνήνοχα
ἐνηνόχειν
τολμάω, -ῶ
παραβαίνω
βαίνω
ἔβαινον
βήσομαι
ἔβην
βέβηκα
ἐβεβήκειν
σῶμα, τό: σώμα – ζωή
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: 4η Ενότητα (συμπληρωματικά σχόλια)
Γλωσσικά σχόλια
ἐξαρκέω, -ῶ: επαρκώ
οἰκέω, -ῶ: κατοικώ
εὔπορος, -ον: πλούσιος
ὁμονοέω, -ῶ: ἐχω ομόνοια
εὐδοκιμέω, -ῶ: χαίρω εκτίμησης
τελέως: (επίρρ.) εντελώς, απόλυτα
εὐδαιμονέω, -ῶ: είμαι ευτυχής, (για πόλη) ευημερώ
τοίνυν: λοιπόν
ἅπας, ἅπασα, ἅπαν: όλος ανεξαιρέτως
ἀποστερέω, -ῶ: στερώ
πένης – πενέστερος – πενέστατος
ποιέω, -ῶ: κάνω, καθιστώ
διαβάλλω: συκοφαντώ
ταλαιπωρέω, -ῶ
ἕκαστος, ἑκάστη, ἕκαστον: (επιμεριστική αντων.) ο καθένας
ἀδεῶς: (τό δέος = φόβος) χωρίς φόβο
γεωργέω, -ῶ: ασχολούμαι με τη γεωργία, καλλιεργώ τη γη
ἐπιχειρέω, -ῶ: (εδώ) ασχολούμαι με
νῦν: τώρα
ἐκλέλοιπα: παρακ. του ρ. ἐκλείπω
ὀψόμεθα: μέλλ. του ρ. ὁράω, -ῶ (= βλέπω)
ὁράω, -ῶ
ἑώρων
ὄψομαι
εἶδον (β’ αόρ.)
ἑόρακα, ἑώρακα, ὄπωπα
ἑωράκειν, ὀπώπειν
πρόσοδος, ἡ: ἐσοδο
μεστός, -ή, όν: γεμάτος
καθίστημι: καθιστώ
μέγας – μείζων – μέγιστος: μεγάλος
ἕξομεν: μέλλ. του ρ. ἔχω
ἔχω
εἶχον
ἑξω, σχήσω
ἔσχον (β’ αόρ.)
ἔσχηκα
ἐσχήκειν
βεβιασμένους: μτχ. παρακ. του ρ. βιάζομαι (= αναγκάζομαι)
πεπεισμένους: μτχ. παρακ. του ρ. πείθομαι
ἐξαρκέω, -ῶ: επαρκώ
οἰκέω, -ῶ: κατοικώ
εὔπορος, -ον: πλούσιος
ὁμονοέω, -ῶ: ἐχω ομόνοια
εὐδοκιμέω, -ῶ: χαίρω εκτίμησης
τελέως: (επίρρ.) εντελώς, απόλυτα
εὐδαιμονέω, -ῶ: είμαι ευτυχής, (για πόλη) ευημερώ
τοίνυν: λοιπόν
ἅπας, ἅπασα, ἅπαν: όλος ανεξαιρέτως
ἀποστερέω, -ῶ: στερώ
πένης – πενέστερος – πενέστατος
ποιέω, -ῶ: κάνω, καθιστώ
διαβάλλω: συκοφαντώ
ταλαιπωρέω, -ῶ
ἕκαστος, ἑκάστη, ἕκαστον: (επιμεριστική αντων.) ο καθένας
ἀδεῶς: (τό δέος = φόβος) χωρίς φόβο
γεωργέω, -ῶ: ασχολούμαι με τη γεωργία, καλλιεργώ τη γη
ἐπιχειρέω, -ῶ: (εδώ) ασχολούμαι με
νῦν: τώρα
ἐκλέλοιπα: παρακ. του ρ. ἐκλείπω
ὀψόμεθα: μέλλ. του ρ. ὁράω, -ῶ (= βλέπω)
ὁράω, -ῶ
ἑώρων
ὄψομαι
εἶδον (β’ αόρ.)
ἑόρακα, ἑώρακα, ὄπωπα
ἑωράκειν, ὀπώπειν
πρόσοδος, ἡ: ἐσοδο
μεστός, -ή, όν: γεμάτος
καθίστημι: καθιστώ
μέγας – μείζων – μέγιστος: μεγάλος
ἕξομεν: μέλλ. του ρ. ἔχω
ἔχω
εἶχον
ἑξω, σχήσω
ἔσχον (β’ αόρ.)
ἔσχηκα
ἐσχήκειν
βεβιασμένους: μτχ. παρακ. του ρ. βιάζομαι (= αναγκάζομαι)
πεπεισμένους: μτχ. παρακ. του ρ. πείθομαι
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: 3η Ενότητα (συμπληρωματικά σχόλια)
Γλωσσικά σχόλια
οἴομαι / οἶμαι: νομίζω
πολύς – πλείων / πλέων – πλεῖστος
ἰδιώτης, ὁ: απλός πολίτης
κτῆμα, τό: απόκτημα
διά + αιτ. > αιτία
εὐφραίνομαι: χαίρομαι
οὕτως ἔχει: είναι έτσι η κατάσταση
ὥσπερ: όπως ακριβώς
ἀγαθός – κρείττων – κράτιστος: γενναίος – ισχυρός – ικανός
εὐφραίνω: ευχαριστώ
μικρός - ἥττων – (επίρρ.) ἥκιστα ή
μικρός - ἐλάττων - ἐλάχιστος
ἀνιάομαι, -ῶμαι: δυσφορώ
λυπέομαι, -οῦμαι
ταχύς – θάττων – τάχιστος
ὅς - ἥ - ὅ: (αναφ. αντ.) ο οποίος, η οποία, το οποίο
οἰκία, ἡ: σπίτι
οἰκέτης, ὁ: δούλος
λιμήν, -μένος, ὁ
μέντοι: όμως
πένης, πένητος: φτωχός
ὄψει: β’ εν. μέλλ. του ρ. ὁράω, -ῶ (= βλέπω)
τὰ πολλὰ κρίνεται > αττική σύνταξη
χρῆσις, -εως, ἡ
ὑπερβάλλω: ξεπερνώ
ἱκανός, -ή, -όν: αρκετός, ικανοποιητικός
ἐλλείπω: υστερώ
ἀναγκαῖος, (-α), ον
δαπάνημα, τό: δαπάνη, έξοδο
οἴομαι / οἶμαι: νομίζω
πολύς – πλείων / πλέων – πλεῖστος
ἰδιώτης, ὁ: απλός πολίτης
κτῆμα, τό: απόκτημα
διά + αιτ. > αιτία
εὐφραίνομαι: χαίρομαι
οὕτως ἔχει: είναι έτσι η κατάσταση
ὥσπερ: όπως ακριβώς
ἀγαθός – κρείττων – κράτιστος: γενναίος – ισχυρός – ικανός
εὐφραίνω: ευχαριστώ
μικρός - ἥττων – (επίρρ.) ἥκιστα ή
μικρός - ἐλάττων - ἐλάχιστος
ἀνιάομαι, -ῶμαι: δυσφορώ
λυπέομαι, -οῦμαι
ταχύς – θάττων – τάχιστος
ὅς - ἥ - ὅ: (αναφ. αντ.) ο οποίος, η οποία, το οποίο
οἰκία, ἡ: σπίτι
οἰκέτης, ὁ: δούλος
λιμήν, -μένος, ὁ
μέντοι: όμως
πένης, πένητος: φτωχός
ὄψει: β’ εν. μέλλ. του ρ. ὁράω, -ῶ (= βλέπω)
τὰ πολλὰ κρίνεται > αττική σύνταξη
χρῆσις, -εως, ἡ
ὑπερβάλλω: ξεπερνώ
ἱκανός, -ή, -όν: αρκετός, ικανοποιητικός
ἐλλείπω: υστερώ
ἀναγκαῖος, (-α), ον
δαπάνημα, τό: δαπάνη, έξοδο
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: 2η Ενότητα (συμπληρωματικά σχόλια)
Ποιος ήταν ο Λυσίας;
Ήταν ρήτορας του 5ου / 4ου αι. π.Χ., που έζησε για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αθήνα ως μέτοικος. Λόγω των δημοκρατικών του απόψεων καταδιώκεται μαζί με άλλα μέλη της οικογένειάς του από τους Τριάκοντα τυράννους. Εργάστηκε κυρίως ως λογογράφος, συνέθετε δηλαδή λόγους που εκφωνούνταν από τους πελάτες του στο δικαστήριο. Η γνησιότητα του συγκεκριμένου έργου αμφισβητείται με κύριο επιχείρημα τη δυσκολία να εκφωνηθεί ένας επιτάφιος από κάποιον μέτοικο.
(βλ. επίσης Βιβλίο Εκπαιδευτικού σσ. 27-28 για περισσότερα επιχειρήματα υπέρ και κατά τη γνησιότητας του λόγου).
Βασικός στόχος είναι να αναγνωριστούν στο κείμενο χαρακτηριστικά γνωρίσματα (θέματα και εκφραστικά μέσα) ενός επιτάφιου λόγου. Δύο κύρια θέματα που συμπλέκονται στο χωρίο είναι:
α. η τιμή και
β. το πένθος.
Τα δύο θέματα αναπτύσσονται αντιθετικά. Εύλογα χρησιμοποιείται συχνά ο υπερθετικός βαθμός, για να τονιστεί ο έπαινος των νεκρών.
Η σύνθεση επιτάφιων λόγων συνδέεται ιδιαίτερα με περιόδους πολέμου. Ο πιο γνωστός επιτάφιος που σώζεται σήμερα είναι αυτός που εκφωνήθηκε –σύμφωνα με την Ιστορία του Θουκυδίδη (2. 35-46)– από τον Περικλή για τους νεκρούς του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου εξυμνείται ουσιαστικά το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα.
Ήταν ρήτορας του 5ου / 4ου αι. π.Χ., που έζησε για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Αθήνα ως μέτοικος. Λόγω των δημοκρατικών του απόψεων καταδιώκεται μαζί με άλλα μέλη της οικογένειάς του από τους Τριάκοντα τυράννους. Εργάστηκε κυρίως ως λογογράφος, συνέθετε δηλαδή λόγους που εκφωνούνταν από τους πελάτες του στο δικαστήριο. Η γνησιότητα του συγκεκριμένου έργου αμφισβητείται με κύριο επιχείρημα τη δυσκολία να εκφωνηθεί ένας επιτάφιος από κάποιον μέτοικο.
(βλ. επίσης Βιβλίο Εκπαιδευτικού σσ. 27-28 για περισσότερα επιχειρήματα υπέρ και κατά τη γνησιότητας του λόγου).
Βασικός στόχος είναι να αναγνωριστούν στο κείμενο χαρακτηριστικά γνωρίσματα (θέματα και εκφραστικά μέσα) ενός επιτάφιου λόγου. Δύο κύρια θέματα που συμπλέκονται στο χωρίο είναι:
α. η τιμή και
β. το πένθος.
Τα δύο θέματα αναπτύσσονται αντιθετικά. Εύλογα χρησιμοποιείται συχνά ο υπερθετικός βαθμός, για να τονιστεί ο έπαινος των νεκρών.
Η σύνθεση επιτάφιων λόγων συνδέεται ιδιαίτερα με περιόδους πολέμου. Ο πιο γνωστός επιτάφιος που σώζεται σήμερα είναι αυτός που εκφωνήθηκε –σύμφωνα με την Ιστορία του Θουκυδίδη (2. 35-46)– από τον Περικλή για τους νεκρούς του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, όπου εξυμνείται ουσιαστικά το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα.
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: 1η Ενότητα (συμπληρωματικά σχόλια)
Το συγκεκριμένο κείμενο μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία της "Ελένης" του Ευριπίδη και για τον λόγο αυτό δεν κρίνεται σκόπιμη η διεξοδική εξέταση των πτυχών του περιεχομένου του στον κλάδο της ΑΕ Γλώσσας. Παρόλα αυτά μπορεί να συζητηθεί σε ποιον βαθμό ο Ηρόδοτος υιοθετεί μια συγκεκριμένη εκδοχή στο σημείο αυτό για τον μύθο της Ελένης και με ποιον τρόπο συσχετίζει την παραλλαγή αυτή με την αντίληψή του για τους θεούς. Το γεγονός ότι συγκροτεί μια σειρά από επιχειρήματα για να στηρίξει τις απόψεις του μπορεί να αποτελέσει τη γέφυρα για την εξέταση ενός από τα παράλληλα κείμενα που προτείνονται στο Παράρτημα, και ειδικότερα το χωρίο από το Ἑλένης ἐγκώμιον του Γοργία.
Ο Γοργίας από τους Λεοντίνους ήταν πολύ γνωστός σοφιστής και ρητοροδιδάσκαλος (5ος /4ος αι. π.Χ.), που έζησε αρκετά χρόνια στην Αθήνα. Ο λόγος του Ἑλένης ἐγκώμιον αναπτύσσει επιχειρήματα σχετικά με το ζήτημα ενοχής – αθωότητας της Ελένης και καταλήγει στην αθώωσή της, εφόσον η ηρωίδα δεν θα μπορούσε να αντισταθεί στην τέχνη του Πάρη να πείθει[1].
[1] Θα ήταν μάλιστα ουσιαστικότερη η επιλογή ενός χωρίου από το συγκεκριμένο έργο στην θέση του Α’ κειμένου της 1ης Ενότητας.
[1] Θα ήταν μάλιστα ουσιαστικότερη η επιλογή ενός χωρίου από το συγκεκριμένο έργο στην θέση του Α’ κειμένου της 1ης Ενότητας.
Απόδοση
(βάσει των Γλωσσικών σχολίων που παρατίθενται στο σχολικό εγχειρίδιο, σ. 100):
(βάσει των Γλωσσικών σχολίων που παρατίθενται στο σχολικό εγχειρίδιο, σ. 100):
Γιατί έκανε όσα έκανε είτε σύμφωνα με τις επιθυμίες της Τύχης είτε σύμφωνα με τα σχέδια των θεών είτε σύμφωνα με τις αποφάσεις της μοίρας είτε επειδή απήχθη με τη βία είτε επειδή πείσθηκε με τα λόγια είτε επειδή κυριεύθηκε από έρωτα. Λοιπόν εάν ενήργησε εξαιτίας της πρώτης αιτίας, αξίζει να κατηγορήσουμε αυτόν που κατηγορεί˙ γιατί είναι αδύνατο να εμποδίσουμε τη θεϊκή θέληση με την ανθρώπινη πρόνοια. (…) Εάν λοιπόν πρέπει να αποδοθεί η κατηγορία στην Τύχη ή στον θεό, πρέπει να αθωωθεί η Ελένη από την άσχημη φήμη.
Αφιερώματα σε θέματα σχετικά με την αρχαιότητα στην εφ. Καθημερινή
Βλ. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_1_08/02/2004_1281497 (ίππος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/03/10032002.pdf (αρχαία ελλ. μουσική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/03/31032002.pdf (Όμηρος και Τροία),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/06/16062002.pdf (Ηλέκτρα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/06/30062002.pdf (Μήδεια),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/07/14072002.pdf (Αντιγόνη),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/07/28072002.pdf (Τρωάδες),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/08/11082002.pdf (Προμηθέας),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/08/25082002.pdf (Οιδίπους),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/02/18022001.pdf (Ύστερη Αρχαιότητα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/04/22042001.pdf (Ελληνικοί Μύθοι στην Όπερα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/04/29042001.pdf (Ελληνικοί Μύθοι στη ζωγραφική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/05/13052001.pdf (αρχαία λουτρά),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/09092001.pdf (Πανελλήνιοι αγώνες στην αρχαιότητα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/23092001.pdf (αρχαιοελληνικές σπουδές),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/30092001.pdf (Αρχαιολογία),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/03/19032000.pdf (Ανατολική Μεσόγειος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/04/23042000.pdf (Διατροφή Μινωιτών και Μυκηναίων),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/08/20082000.pdf (Γυναίκες του Μύθου),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/09/03092000.pdf (αρχαία ναυάγια),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/03/07031999.pdf (Βερολίνο και αρχαία Ελλάδα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/07/25071999.pdf (ΑΕ θέατρα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/09/19091999.pdf (Όλυμπος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/05/31051998.pdf (Μυκήνες),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/12/27121998.pdf (Χρόνος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/05/18051997.pdf (παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/10/12101997.pdf (ελληνική ιατρική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/12/21121997.pdf (παιχνίδι),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/05/21051995.pdf (οι θησαυροί του Πριάμου),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/11/26111995.pdf (Δελφοί),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1994/11/13111994.pdf (Παρθενώνας),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1993/10/17101993.pdf (οίνος).
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/03/10032002.pdf (αρχαία ελλ. μουσική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/03/31032002.pdf (Όμηρος και Τροία),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/06/16062002.pdf (Ηλέκτρα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/06/30062002.pdf (Μήδεια),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/07/14072002.pdf (Αντιγόνη),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/07/28072002.pdf (Τρωάδες),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/08/11082002.pdf (Προμηθέας),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2002/08/25082002.pdf (Οιδίπους),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/02/18022001.pdf (Ύστερη Αρχαιότητα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/04/22042001.pdf (Ελληνικοί Μύθοι στην Όπερα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/04/29042001.pdf (Ελληνικοί Μύθοι στη ζωγραφική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/05/13052001.pdf (αρχαία λουτρά),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/09092001.pdf (Πανελλήνιοι αγώνες στην αρχαιότητα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/23092001.pdf (αρχαιοελληνικές σπουδές),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2001/09/30092001.pdf (Αρχαιολογία),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/03/19032000.pdf (Ανατολική Μεσόγειος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/04/23042000.pdf (Διατροφή Μινωιτών και Μυκηναίων),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/08/20082000.pdf (Γυναίκες του Μύθου),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/2000/09/03092000.pdf (αρχαία ναυάγια),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/03/07031999.pdf (Βερολίνο και αρχαία Ελλάδα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/07/25071999.pdf (ΑΕ θέατρα),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1999/09/19091999.pdf (Όλυμπος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/05/31051998.pdf (Μυκήνες),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1998/12/27121998.pdf (Χρόνος),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/05/18051997.pdf (παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/10/12101997.pdf (ελληνική ιατρική),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/12/21121997.pdf (παιχνίδι),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/05/21051995.pdf (οι θησαυροί του Πριάμου),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/11/26111995.pdf (Δελφοί),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1994/11/13111994.pdf (Παρθενώνας),
http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1993/10/17101993.pdf (οίνος).
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εν δράσει
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_19/10/2008_288769
(εφ. Καθημερινή, 19. 10. 2008)
Eνα γρήγορο ταξίδι στο χώρο και το χρόνο
(εφ. Καθημερινή, 19. 10. 2008)
Eνα γρήγορο ταξίδι στο χώρο και το χρόνο
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης πάντρεψε αρχαιολογία, κινηματογράφο και τεχνολογία, ζωντανεύοντας την Αθήνα του 5ου αι. π.Χ.
Της Γιωτας Συκκα
Της Γιωτας Συκκα
«Tο όνομά μου είναι Λέων. Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα, την πιο ξακουστή πόλη της αρχαίας Ελλάδας, την εποχή που κτιζόταν ο Παρθενώνας. Το σπίτι μας είναι μεγάλο, έχει δυο ορόφους και μια μεγάλη αυλή στο κέντρο, γύρω από την οποία είναι οργανωμένα όλα τα δωμάτια. Εκτός από τους γονείς μου και τη μικρή μου αδελφή, τη Μελίτη, μαζί μας μένουν και οι δούλοι που βοηθούν στις καθημερινές εργασίες. Ανάμεσά τους ιδιαίτερη θέση έχει ο Κλέαρχος, ο παιδαγωγός μου»...
Στον τέταρτο όροφο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που έχει ντυθεί όλος με το χρώμα της πορφύρας, ο Λέων ξετυλίγει τη ζωή του και τη ζωή της οικογενείας του, προσκαλώντας τον επισκέπτη σε ένα γρήγορο ταξίδι στο χώρο και το χρόνο. Τα 142 αρχαία αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές του μουσείου βοηθούν το ταξίδι, μαζί με δυο ταινίες μικρού μήκους, και μια τρισδιάστατη σχεδιαστική αναπαράσταση ενός παράλιου δήμου της Αττικής, του 5ου αι. π.Χ., όπου σύμφωνα με το σενάριο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Λέων.
Ατμοσφαιρική έκθεση
Τίποτε δεν είναι τυχαίο σε αυτή την έκθεση. Ο διευθυντής του, καθηγητής Νικόλας Σταμπολίδης και ο συνεργάτης του αρχαιολόγος Γιώργος Τασούλας έλαβαν πολλά υπόψη τους: ακόμη και την κούραση του επισκέπτη που δεν έχει χρόνο για νωχελικές βόλτες στα μουσεία, την ανυπομονησία των μαθητών, το παραμύθι που ζητάει πια το κοινό. Πάντρεψαν, λοιπόν, την αρχαιολογία με τον κινηματογράφο, την τεχνολογία, και έστησαν την ατμοσφαιρική μόνιμη έκθεση «Σκηνές από την Καθημερινή Ζωή στην Αρχαιότητα» προσκαλώντας μικρούς και μεγάλους στο μουσείο της οδού Νεοφύτου Δούκα 4. Την παραγωγή του οπτικοακουστικού υλικού φρόντισε η ισπανική εταιρεία GPD General de Producciones y Diseno και ο Boris Micka που ανέλαβε τον τάφο του Τουταγχαμών, το Μουσείο της Ιερουσαλήμ και το Μουσείο Ισλαμικής Επιστήμης στην Κωνσταντινούπολη.
Ευσύνοπτη ξενάγηση
Η υπόθεση δεν ήταν καθόλου απλή. «Για τις ταινίες έγινε κανονικό κάστινγκ, τρέχαμε ώρες σε στούντιο στην Παιανία όπως και στη Γυμναστική Ακαδημία για να βρούμε τους πρωταγωνιστές», εξηγεί ο Ν. Σταμπολίδης. Ομως, γιατί όλα αυτά; «Ως θεματικό μουσείο που δεν μπορεί να ασχολείται με όλα τα πράγματα, στοχεύσαμε σε κάτι. Αφού το κέντρο των μόνιμων θεματικών μας συλλογών είναι τα κυκλαδικά, σκεφτήκαμε πως καλό θα ήταν να αναπτυχθούν σε ομόκεντρους κύκλους. Το να πηγαίνουμε από τα κυκλαδικά, στα βυζαντινά ή στην κινέζικη τέχνη δεν είναι λύση. Αποφασίσαμε να δώσουμε ευσύνοπτα και παραστατικά την Εποχή του Χαλκού (τα πρωτοκυκλαδικά και τα κυκλαδικά) στον πρώτο όροφο, να συγκεντρώσουμε όλες τις μικρές μας συλλογές των ελληνικών αρχαιοτήτων (μινωικά, μυκηναϊκά, γεωμετρικά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά) στον δεύτερο και στον τρίτο όροφο να παρουσιάσουμε τον κυπριακό πολιτισμό.
Ουσιαστικά αναδιαρθρώσαμε τον δεύτερο όροφο (που θα ανοίξει μέσα στο 2009) ως αρχαία ελληνική τέχνη, δίνοντας έμφαση στην τεχνολογία και την παράσταση. Η ανανέωση του τρίτου ορόφου είναι στόχος του 2010. Μαζεύοντας όμως τα αντικείμενα μας έμεινε ο τέταρτος όροφος. Εκεί, σκεφτήκαμε να κάνουμε κάτι που δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Ο κλασικός πολιτισμός στην καθημερινή του ζωή μέσα από τα μόνιμα αντικείμενα των συλλογών μας. Δανειστήκαμε επίσης 10 ενεπίγραφα όστρακα από τον εξοστρακισμό με ονόματα του Θεμιστοκλή, του Κίμωνα κ.ά., από ανασκαφές του Κεραμεικού και ένα γύψινο εκμαγείο ψηφίσματος από το Επιγραφικό Μουσείο.Στόχος μας είναι να δώσουμε στον κόσμο, στον μέσο επισκέπτη, τον μαθητή, τον ξένο ή τον Ελληνα οποιουδήποτε βεληνεκούς και μορφωτικού επιπέδου μια ευσύνοπτη, μια εικοσάλεπτη ξενάγηση - ταξίδι που όμως μπορεί να αναγνώσει και ο ίδιος χωρίς βοήθεια».
Ο Λέων γεννήθηκε στα Μηδικά Χρόνια και επομένως είναι άνδρας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Είναι δημότης ενός υπαρκτού δήμου, των Αιξωνίδων Αλών στη σημερινή Βούλα - Βουλιαγμένη. Το όνομά του δεν είναι τυχαίο. «Βρήκαμε από επιγραφές ότι υπήρξε σε αυτόν τον αρχαίο δήμο τον 4ο αι. π.Χ.». Το πρώτο που συναντά ο επισκέπτης είναι οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου. Τον Ποσειδώνα να καταπλακώνει με βράχο τον Γίγαντα Πολυβώτη, τον Ηφαιστο να εξαπολύει πυρωμένους μύδρους εναντίον ενός γίγαντα, σε ένα μικρούλι ειδώλιο την αναδυόμενη Αφροδίτη. Υστερα, η θεότητα που μετέχει του θείου, του ανθρώπινου, του πνευματικού και του σαρκικού, ο έρωτας, κλείνει γρήγορα την πρώτη ενότητα «θεοί και οι ήρωες» και «Με τα φτερά του έρωτα» πριν μπούμε στον κόσμο των γυναικών και των αντρών.
Η εικόνα της γυναίκας
Καθρέφτες, κοσμήματα, σκεύη ομορφιάς, μυροδοχεία αποκαλύπτουν την εικόνα της γυναίκας που παντρευόταν συνήθως στα 14 (όπως η μητέρα του ήρωα) και του συζύγου που είχε επιλέξει χωρίς τη συγκατάθεσή της, ο πατέρας της. Ο γαμπρός, συνηθιζόταν να έχει τη διπλάσια ηλικία της νύφης η οποία, στην ουσία, από την κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτήν του γαμπρού. Η ζωή της μετά το γάμο έχει κι αυτή χώρο στην έκθεση. Τις περισσότερες φορές περιοριζόταν στον γυναικωνίτη που ήταν στον πάνω όροφο κάθε σπιτιού. Οι άνδρες πίστευαν πως έτσι προστάτευαν την τιμή τους, όσο για τις ίδιες ασχολούνταν με την ανατροφή των παιδιών και τα οικιακά. Είναι γνωστό ότι ευκαιρίες για εξόδους δεν είχαν παρά μόνο για να φέρουν νερό, να λάβουν μέρος σε θρησκευτικές γιορτές ή να επισκεφθούν τάφους συγγενών. Εκτός αν ήταν εταίρες. Αυτές συμμετείχαν και σε συμπόσια και μπορούσαν να διαχειρίζονται οι ίδιες την περιουσία τους.
Ανδρική υπόθεση
Οι δραστηριότητες του άντρα στον ιδιωτικό του βίο (σχολείο, γυμναστήριο, συμπόσιο) και στη δημόσια ζωή και τον πόλεμο, αφορούν τις επόμενες δυο ενότητες. Εκθέματα, κυρίως από την κλασική και Ελληνιστική Περίοδο (5ος - 1ος αι. π.Χ.) μαζί με φωτογραφίες από τα γυρίσματα των ταινιών στην «πλάτη» της προθήκης δείχνουν πώς αθλούνταν οι νέοι στο Γυμνάσιο (έτσι ονομαζόταν επειδή ασκούνταν γυμνοί) και στην Παλαίστρα.
Οι χώροι αυτοί λειτουργούσαν και ως σχολές στις οποίες σύχναζαν φιλόσοφοι, μουσικοί και σοφιστές. Το συμπόσιο πάλι ήταν θεσμός. Ανδρική υπόθεση. Για τη δημιουργία ψυχικής και πνευματικής ευφορίας ώστε να συζητήσουν πολιτικά και φιλοσοφικά θέματα, να απαγγείλουν ποίηση ή να επιδοθούν σε ερωτικά παιχνίδια.
Oμως, ήδη, το βλέμμα του επισκέπτη έχει κερδίσει μια ταινία όπου μπορεί να παρακολουθήσει κανείς σε κινηματογραφική λογική ότι πρόσεξε λίγα λεπτά νωρίτερα στα εκθέματα. Η παράσταση των αγγείων γίνεται σκιά και μέσα απ’ αυτήν έρχονται οι ηθοποιοί ως πραγματικότητα. Oταν τελειώνει η προβολή, με την αναχώρηση του Λέοντα στον πόλεμο, σε ένα σκοτεινό σημείο αριστερά, οι επισκέπτες μαθαίνουν κάθε λεπτομέρεια για το τελετουργικό του θανάτου. Ο πρωταγωνιστής, οι συγγενείς, οι νενομισμένες τιμές. Στεφάνια μυρτιάς, ρόδια, σέλινο και μυροδόχα αγγεία ήταν απαραίτητες προσφορές, ενώ τρισδιάστατα προβάλλεται η στήλη, ο τάφος όπως θα τα έβρισκε ένας αρχαιολόγος.
Η έκθεση θα ανοίξει τέλος του μήνα και όπως τονίζει ο Ν. Σταμπολίδης είναι αφιερωμένη στους Eλληνες αρχαιολόγους. «Αυτούς θα τιμήσουμε που δεν το έχει πράξει κανείς έως σήμερα». Τα παιδιά, πάντως, θα μαγευτούν από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και κυρίως το βιβλιαράκι που επιμελήθηκαν η Μαρίνα Πλατή και η Ελένη Μάρκου.
Στον τέταρτο όροφο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που έχει ντυθεί όλος με το χρώμα της πορφύρας, ο Λέων ξετυλίγει τη ζωή του και τη ζωή της οικογενείας του, προσκαλώντας τον επισκέπτη σε ένα γρήγορο ταξίδι στο χώρο και το χρόνο. Τα 142 αρχαία αντικείμενα από τις μόνιμες συλλογές του μουσείου βοηθούν το ταξίδι, μαζί με δυο ταινίες μικρού μήκους, και μια τρισδιάστατη σχεδιαστική αναπαράσταση ενός παράλιου δήμου της Αττικής, του 5ου αι. π.Χ., όπου σύμφωνα με το σενάριο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Λέων.
Ατμοσφαιρική έκθεση
Τίποτε δεν είναι τυχαίο σε αυτή την έκθεση. Ο διευθυντής του, καθηγητής Νικόλας Σταμπολίδης και ο συνεργάτης του αρχαιολόγος Γιώργος Τασούλας έλαβαν πολλά υπόψη τους: ακόμη και την κούραση του επισκέπτη που δεν έχει χρόνο για νωχελικές βόλτες στα μουσεία, την ανυπομονησία των μαθητών, το παραμύθι που ζητάει πια το κοινό. Πάντρεψαν, λοιπόν, την αρχαιολογία με τον κινηματογράφο, την τεχνολογία, και έστησαν την ατμοσφαιρική μόνιμη έκθεση «Σκηνές από την Καθημερινή Ζωή στην Αρχαιότητα» προσκαλώντας μικρούς και μεγάλους στο μουσείο της οδού Νεοφύτου Δούκα 4. Την παραγωγή του οπτικοακουστικού υλικού φρόντισε η ισπανική εταιρεία GPD General de Producciones y Diseno και ο Boris Micka που ανέλαβε τον τάφο του Τουταγχαμών, το Μουσείο της Ιερουσαλήμ και το Μουσείο Ισλαμικής Επιστήμης στην Κωνσταντινούπολη.
Ευσύνοπτη ξενάγηση
Η υπόθεση δεν ήταν καθόλου απλή. «Για τις ταινίες έγινε κανονικό κάστινγκ, τρέχαμε ώρες σε στούντιο στην Παιανία όπως και στη Γυμναστική Ακαδημία για να βρούμε τους πρωταγωνιστές», εξηγεί ο Ν. Σταμπολίδης. Ομως, γιατί όλα αυτά; «Ως θεματικό μουσείο που δεν μπορεί να ασχολείται με όλα τα πράγματα, στοχεύσαμε σε κάτι. Αφού το κέντρο των μόνιμων θεματικών μας συλλογών είναι τα κυκλαδικά, σκεφτήκαμε πως καλό θα ήταν να αναπτυχθούν σε ομόκεντρους κύκλους. Το να πηγαίνουμε από τα κυκλαδικά, στα βυζαντινά ή στην κινέζικη τέχνη δεν είναι λύση. Αποφασίσαμε να δώσουμε ευσύνοπτα και παραστατικά την Εποχή του Χαλκού (τα πρωτοκυκλαδικά και τα κυκλαδικά) στον πρώτο όροφο, να συγκεντρώσουμε όλες τις μικρές μας συλλογές των ελληνικών αρχαιοτήτων (μινωικά, μυκηναϊκά, γεωμετρικά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά) στον δεύτερο και στον τρίτο όροφο να παρουσιάσουμε τον κυπριακό πολιτισμό.
Ουσιαστικά αναδιαρθρώσαμε τον δεύτερο όροφο (που θα ανοίξει μέσα στο 2009) ως αρχαία ελληνική τέχνη, δίνοντας έμφαση στην τεχνολογία και την παράσταση. Η ανανέωση του τρίτου ορόφου είναι στόχος του 2010. Μαζεύοντας όμως τα αντικείμενα μας έμεινε ο τέταρτος όροφος. Εκεί, σκεφτήκαμε να κάνουμε κάτι που δεν υπάρχει στην Ελλάδα. Ο κλασικός πολιτισμός στην καθημερινή του ζωή μέσα από τα μόνιμα αντικείμενα των συλλογών μας. Δανειστήκαμε επίσης 10 ενεπίγραφα όστρακα από τον εξοστρακισμό με ονόματα του Θεμιστοκλή, του Κίμωνα κ.ά., από ανασκαφές του Κεραμεικού και ένα γύψινο εκμαγείο ψηφίσματος από το Επιγραφικό Μουσείο.Στόχος μας είναι να δώσουμε στον κόσμο, στον μέσο επισκέπτη, τον μαθητή, τον ξένο ή τον Ελληνα οποιουδήποτε βεληνεκούς και μορφωτικού επιπέδου μια ευσύνοπτη, μια εικοσάλεπτη ξενάγηση - ταξίδι που όμως μπορεί να αναγνώσει και ο ίδιος χωρίς βοήθεια».
Ο Λέων γεννήθηκε στα Μηδικά Χρόνια και επομένως είναι άνδρας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Είναι δημότης ενός υπαρκτού δήμου, των Αιξωνίδων Αλών στη σημερινή Βούλα - Βουλιαγμένη. Το όνομά του δεν είναι τυχαίο. «Βρήκαμε από επιγραφές ότι υπήρξε σε αυτόν τον αρχαίο δήμο τον 4ο αι. π.Χ.». Το πρώτο που συναντά ο επισκέπτης είναι οι δώδεκα θεοί του Ολύμπου. Τον Ποσειδώνα να καταπλακώνει με βράχο τον Γίγαντα Πολυβώτη, τον Ηφαιστο να εξαπολύει πυρωμένους μύδρους εναντίον ενός γίγαντα, σε ένα μικρούλι ειδώλιο την αναδυόμενη Αφροδίτη. Υστερα, η θεότητα που μετέχει του θείου, του ανθρώπινου, του πνευματικού και του σαρκικού, ο έρωτας, κλείνει γρήγορα την πρώτη ενότητα «θεοί και οι ήρωες» και «Με τα φτερά του έρωτα» πριν μπούμε στον κόσμο των γυναικών και των αντρών.
Η εικόνα της γυναίκας
Καθρέφτες, κοσμήματα, σκεύη ομορφιάς, μυροδοχεία αποκαλύπτουν την εικόνα της γυναίκας που παντρευόταν συνήθως στα 14 (όπως η μητέρα του ήρωα) και του συζύγου που είχε επιλέξει χωρίς τη συγκατάθεσή της, ο πατέρας της. Ο γαμπρός, συνηθιζόταν να έχει τη διπλάσια ηλικία της νύφης η οποία, στην ουσία, από την κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτήν του γαμπρού. Η ζωή της μετά το γάμο έχει κι αυτή χώρο στην έκθεση. Τις περισσότερες φορές περιοριζόταν στον γυναικωνίτη που ήταν στον πάνω όροφο κάθε σπιτιού. Οι άνδρες πίστευαν πως έτσι προστάτευαν την τιμή τους, όσο για τις ίδιες ασχολούνταν με την ανατροφή των παιδιών και τα οικιακά. Είναι γνωστό ότι ευκαιρίες για εξόδους δεν είχαν παρά μόνο για να φέρουν νερό, να λάβουν μέρος σε θρησκευτικές γιορτές ή να επισκεφθούν τάφους συγγενών. Εκτός αν ήταν εταίρες. Αυτές συμμετείχαν και σε συμπόσια και μπορούσαν να διαχειρίζονται οι ίδιες την περιουσία τους.
Ανδρική υπόθεση
Οι δραστηριότητες του άντρα στον ιδιωτικό του βίο (σχολείο, γυμναστήριο, συμπόσιο) και στη δημόσια ζωή και τον πόλεμο, αφορούν τις επόμενες δυο ενότητες. Εκθέματα, κυρίως από την κλασική και Ελληνιστική Περίοδο (5ος - 1ος αι. π.Χ.) μαζί με φωτογραφίες από τα γυρίσματα των ταινιών στην «πλάτη» της προθήκης δείχνουν πώς αθλούνταν οι νέοι στο Γυμνάσιο (έτσι ονομαζόταν επειδή ασκούνταν γυμνοί) και στην Παλαίστρα.
Οι χώροι αυτοί λειτουργούσαν και ως σχολές στις οποίες σύχναζαν φιλόσοφοι, μουσικοί και σοφιστές. Το συμπόσιο πάλι ήταν θεσμός. Ανδρική υπόθεση. Για τη δημιουργία ψυχικής και πνευματικής ευφορίας ώστε να συζητήσουν πολιτικά και φιλοσοφικά θέματα, να απαγγείλουν ποίηση ή να επιδοθούν σε ερωτικά παιχνίδια.
Oμως, ήδη, το βλέμμα του επισκέπτη έχει κερδίσει μια ταινία όπου μπορεί να παρακολουθήσει κανείς σε κινηματογραφική λογική ότι πρόσεξε λίγα λεπτά νωρίτερα στα εκθέματα. Η παράσταση των αγγείων γίνεται σκιά και μέσα απ’ αυτήν έρχονται οι ηθοποιοί ως πραγματικότητα. Oταν τελειώνει η προβολή, με την αναχώρηση του Λέοντα στον πόλεμο, σε ένα σκοτεινό σημείο αριστερά, οι επισκέπτες μαθαίνουν κάθε λεπτομέρεια για το τελετουργικό του θανάτου. Ο πρωταγωνιστής, οι συγγενείς, οι νενομισμένες τιμές. Στεφάνια μυρτιάς, ρόδια, σέλινο και μυροδόχα αγγεία ήταν απαραίτητες προσφορές, ενώ τρισδιάστατα προβάλλεται η στήλη, ο τάφος όπως θα τα έβρισκε ένας αρχαιολόγος.
Η έκθεση θα ανοίξει τέλος του μήνα και όπως τονίζει ο Ν. Σταμπολίδης είναι αφιερωμένη στους Eλληνες αρχαιολόγους. «Αυτούς θα τιμήσουμε που δεν το έχει πράξει κανείς έως σήμερα». Τα παιδιά, πάντως, θα μαγευτούν από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και κυρίως το βιβλιαράκι που επιμελήθηκαν η Μαρίνα Πλατή και η Ελένη Μάρκου.
Κυριακή 23 Νοεμβρίου 2008
Αξίζει να δείτε σχετικά με το αρχαίο ελληνικό δράμα...
Βλ. http://www.youtube.com/watch?v=CUjqsXvBLgU&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=rkaMaeHNSR8&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=xlP3IEInowM&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=UIZqHEy_z5g&feature=related.
Για το έργο Αγαμέμνων του Αισχύλου βλ. http://www.youtube.com/watch?v=vqFgCGuBn4A&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=BT259CRSZfw&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=ct2irS7ZRq8&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=xn0MGnq5CQ0&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=XHV65PA9Y5g&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=JrEJvLgvOhs&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=kPikNIfBGIo&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=K8po_rtpXEg&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=Rtd63H_o1kI&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=E3hMAYtuFms&feature=related.
Για τη Μήδεια του Δ. Παπαϊωάννου βλ. http://www.youtube.com/watch?v=EIiKM9aHrf0&feature=related.
Η Μελίνα Μερκούρη στον ρόλο της Μήδειας: βλ. http://www.youtube.com/watch?v=4pK3ggH3wrQ&feature=related.
Η Μ. Κάλλας στον ρόλο της Μήδειας: βλ. http://www.youtube.com/watch?v=BoJa-4rvcj0&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=k2khOD2aSM8&feature=related.
Για το έργο Αγαμέμνων του Αισχύλου βλ. http://www.youtube.com/watch?v=vqFgCGuBn4A&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=BT259CRSZfw&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=ct2irS7ZRq8&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=xn0MGnq5CQ0&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=XHV65PA9Y5g&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=JrEJvLgvOhs&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=kPikNIfBGIo&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=K8po_rtpXEg&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=Rtd63H_o1kI&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=E3hMAYtuFms&feature=related.
Για τη Μήδεια του Δ. Παπαϊωάννου βλ. http://www.youtube.com/watch?v=EIiKM9aHrf0&feature=related.
Η Μελίνα Μερκούρη στον ρόλο της Μήδειας: βλ. http://www.youtube.com/watch?v=4pK3ggH3wrQ&feature=related.
Η Μ. Κάλλας στον ρόλο της Μήδειας: βλ. http://www.youtube.com/watch?v=BoJa-4rvcj0&feature=related, http://www.youtube.com/watch?v=k2khOD2aSM8&feature=related.
Αρχαία κείμενα στο Διαδίκτυο
Βλ. http://www.mikrosapoplous.gr/texts1.htm, http://www.geocities.com/greektexts/, http://el.wikisource.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9A%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1.
άρθρο στο "Βήμα" για τους Ολυμπιακούς αγώνες στον Όμηρο
W. Kullmann:
Πώς ο Ομηρος «είδε» τους Ολυμπιακούς Αγώνες
Το συμπέρασμα ότι ανάμεσα στον Ομηρο και στους Ολυμπιακούς Αγώνες υπάρχει στενή σχέση προκύπτει από την αφήγηση του Νέστορα για μια αρματοδρομία στην Ηλιδα (Ιλιάδα, Λ 697 κ.ε.), από την ανάπτυξη του ιερού της Ολυμπίας τον 8ο/7ο αιώνα π.Χ. και από τον «Κατάλογο των Πλοίων» της Ιλιάδας (ραψωδία Β).
* Η αφήγηση του Νέστορα
Στην 11η ραψωδία ο Νέστορας αφηγείται πώς ο βασιλιάς των Ηλίων Αυγείας κράτησε για τον εαυτό του ένα τέθριππο που είχε στείλει ο Νηλέας για να πάρει μέρος σε μια αρματοδρομία. Η αρματοδρομία αυτή είναι διαφορετική από όσες γνωρίζουμε από την υπόλοιπη Ιλιάδα. Αρματοδρομίες γίνονται στο έπος μόνο σε ταφικούς αγώνες και σε αυτές συμμετέχουν άρματα με δύο άλογα. Οταν λοιπόν η Ιλιάδα μνημονεύει αγώνες με αρματοδρομίες τεθρίππων στην «ιερή Ηλιδα», αυτό παραπέμπει στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ιδρύθηκαν το 776 π.Χ. Πρώτο αγώνισμα ήταν το στάδιον. Ο δίαυλος εγκαινιάστηκε το 724, ο δόλιχος το 720, το 708 π.Χ. το πένταθλο και η πάλη, το 688 π.Χ. προστέθηκε η πυγμαχία και το 680 π.Χ. η αρματοδρομία με τέθριππα. Παράλληλα διευρύνεται από γεωγραφική άποψη και ο κύκλος των ολυμπιονικών. Αρχικά προέρχονται από τις γειτονικές περιοχές της Ηλιδας, κατόπιν από τη Μεσσηνία, μετά από τη Σπάρτη, αργότερα από την Επίδαυρο, τη Σικυώνα, τα Μέγαρα, την Αθήνα. Μια άλλη σημαντική ημερομηνία είναι το 688 π.Χ.: το έτος αυτό ο Ονομαστός από τη Σμύρνη φέρεται ως νικητής στην πυγμαχία. Ο Ονομαστός είναι ο πρώτος ολυμπιονίκης από τη μη ηπειρωτική Ελλάδα· κατάγεται μάλιστα από την πόλη που είναι γνωστή ως πατρίδα του Ομήρου. Εφόσον λοιπόν η αφήγηση του Νέστορα παραπέμπει στους Ολυμπιακούς Αγώνες, η Ιλιάδα πρέπει να συντέθηκε μετά το 680 π.Χ., μια ημερομηνία που συμφωνεί με τα συμπεράσματα των μελετητών που χρονολογούν πια την Ιλιάδα στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα.
Η αναφορά της Ιλιάδας στους Ολυμπιακούς Αγώνες συμβιβάζεται συνεπώς με τα δεδομένα του καταλόγου των ολυμπιονικών. Συμβιβάζονται όμως τα δεδομένα αυτά με τα αρχαιολογικά ευρήματα στην Ολυμπία;
* Το ιερό της Ολυμπίας
Η τοπική σημασία που έχει ο κατάλογος των ολυμπιονικών τον 8ο αιώνα δεν ταιριάζει με τα πλούσια ευρήματα που έχουμε από το ιερό της Ολυμπίας για τον 9ο και 8ο αιώνα (εκατοντάδες αναθήματα από την Ελλάδα, την Ανατολή, την Κεντρική Ιταλία και την Ετρουρία) και αποδεικνύουν ότι το ιερό της Ολυμπίας είχε υπερτοπική σημασία πολύ προτού αρχίσει η καταγραφή των ολυμπιονικών. Ο αρχαιολόγος Alfred Mallwitz εξέτασε στη συνάρτηση αυτή πάνω από 250 πηγάδια στην Ολυμπία και απέδειξε ότι οι κατασκευές αυτές αρχίζουν στις αρχές του 7ου αιώνα, κάτι που υποδηλώνει την αύξηση των αναγκών σε νερό και συνεπώς την αύξηση των επισκεπτών.
Ο χαρακτήρας της Ολυμπίας πριν από την ίδρυση των πανελλήνιων Ολυμπιακών Αγώνων έχει φωτιστεί από τον Ulrich Sinn που επισημαίνει ότι στην αρχαϊκή εποχή η Ολυμπία ήταν γνωστή ως τόπος αγώνων και ως μαντείο. Η σημασία μάλιστα του μαντείου τον 8ο αιώνα ήταν μεγάλη, προτού το Μαντείο των Δελφών υποσκελίσει την Ολυμπία και προτού η ίδια η Ολυμπία δώσει μεγαλύτερη έμφαση στους Αγώνες. Το έτος 680 π.Χ. συμφωνεί επίσης με τον υπαινιγμό των στίχων Ι 381 κ.ε. της Ιλιάδας στις Θήβες της Αιγύπτου. Η άλωση των Θηβών από τους Ασσυρίους έγινε το 663 π.Χ., ενώ η ακμή της πόλης τοποθετείται την εποχή της 25ης αιθιοπικής δυναστείας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ταιριάζουν λοιπόν απόλυτα με τα φιλολογικά.
* Ο «Κατάλογος των Πλοίων»
Κοινό χαρακτηριστικό του «Καταλόγου των Πλοίων» και των Ολυμπιακών Αγώνων είναι ο πανελλήνιος χαρακτήρας τους. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο εν μέρει για τον Κατάλογο: στρατεύματα εναντίον της Τροίας στέλνουν μόνο πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας και νησιών του Αιγαίου (οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας παραλείπονται για ποιητικούς λόγους).
Σύμφωνα τώρα με τον ιστορικό Giovannini, πηγή του Καταλόγου ήταν ένας κατάλογος θεωροδόκων αντίστοιχος με τον κατάλογο των θεωροδόκων για τους Δελφικούς Αγώνες που σώζεται σε επιγραφές. Οι θεωροδόκοι υποδέχονταν τους απεσταλμένους (θεωρούς) που μετέφεραν την πρόσκληση για τους Αγώνες και την εκεχειρία. Οι διαδρομές των θεωρών αντιστοιχούν στα τμήματα του «Καταλόγου των Πλοίων». Συνεπώς υπήρχαν κατάλογοι πόλεων που επισκέπτονταν οι θεωροί για να τις προσκαλέσουν στους Αγώνες. Από ό,τι φαίνεται οι Δελφικοί Αγώνες ιδρύθηκαν κατά τα πρότυπα των Ολυμπιακών και δανείστηκαν από αυτούς την οργάνωση. Εφόσον παραδίδεται κατάλογος νικητών με υπερτοπικό χαρακτήρα από τον 7ο αιώνα, πρέπει να υπήρχε και γραπτός κατάλογος των πόλεων που καλούνταν να συμμετάσχουν στους Αγώνες. Φυσικά ο «Κατάλογος των Πλοίων» δεν αντιστοιχεί πλήρως στους καταλόγους των προσκεκλημένων στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο ποιητής ήταν υποχρεωμένος να διατηρήσει μια ισορροπία ανάμεσα στα ονόματα των πόλεων και στην επινοημένη ιστορία του, τη συγκέντρωση στρατευμάτων υπό την ηγεσία των μυθικών ηρώων.
Αλλοι ερμηνευτές πιστεύουν ότι ο «Κατάλογος των Πλοίων» έχει μυκηναϊκή προέλευση. Γνωρίζουμε ωστόσο από τα κείμενα της Γραμμικής Β ότι στην Ελλάδα υπήρχαν ανεξάρτητα ανακτορικά κέντρα που δεν συμφωνούν με τα γεωγραφικά δεδομένα του Ομήρου. Επίσης η ομηρική γλώσσα δεν έχει πια πολλές ομοιότητες με τη μυκηναϊκή.
Η ιστορία του Τρωικού πολέμου είναι βέβαια παλαιότερη από την Ιλιάδα. Στον πυρήνα της ιστορίας ανήκει η απαγωγή της Ελένης και η δέσμευση των μνηστήρων της να σεβασθούν την απόφαση του πατέρα της για το ποιος θα γίνει άντρας της. Ο «Κατάλογος των Πλοίων» της Ιλιάδας περιλαμβάνει 46 ονόματα αχαιών ηγεμόνων - αριθμός μάλλον υπερβολικός για μια μνηστεία. Το θέμα του καταλόγου των μνηστήρων, καθώς και το θέμα ενός πολέμου για την επιστροφή της Ελένης αφορούν έναν τρωικό πόλεμο μικρότερων διαστάσεων από αυτόν που περιγράφει ο Ομηρος. Η δυσαναλογία εξηγείται, αν υποθέσουμε ότι η ποιητική φαντασία μετέτρεψε την εκδίκηση για την απαγωγή μιας γυναίκας σε μια πανελλήνια εκστρατεία.
Το ερώτημα για τη γένεση του «Καταλόγου των Πλοίων» πρέπει όμως να τεθεί και από την πλευρά των αποδεκτών του έπους. Ενας τέτοιος κατάλογος προϋποθέτει γεωγραφικές γνώσεις και εξοικείωση με τη μυθολογία. Αν από το 700 π.Χ. υπήρχαν Ολυμπιακοί Αγώνες με νικητές από διάφορα μέρη της Ελλάδας, αυτό θα πρέπει να προκάλεσε τη διάδοση γεωγραφικών γνώσεων στο κοινό που παρακολουθούσε τις απαγγελίες των επών. Η πρόσληψη του «Καταλόγου των Πλοίων» της Ιλιάδας είναι αδιανόητη χωρίς τους Ολυμπιακούς.
Ο «Κατάλογος των Πλοίων» και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν μεγάλη σημασία για τη γένεση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Πρόκειται για τους δύο μοναδικούς παράγοντες (μαζί με τη γλώσσα) που διαδραμάτισαν έναν ρόλο στη διαδικασία αυτή. Η εθνογένεση των Ελλήνων πραγματοποιήθηκε συνεπώς το πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Εφόσον οι πόλεις που μνημονεύονται στον «Κατάλογο των Πλοίων» ταυτίζονται με τον κύκλο των συμμετεχόντων στους Ολυμπιακούς, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο ποιητής εμπνεύστηκε τη σύνθεση του Καταλόγου του από έναν γραπτό κατάλογο πόλεων που ήταν προσκεκλημένες στην Ολυμπία. Η Ιλιάδα έγινε με τον τρόπο αυτόν το εθνικό έπος των Ελλήνων.
Το συμπέρασμα ότι ανάμεσα στον Ομηρο και στους Ολυμπιακούς Αγώνες υπάρχει στενή σχέση προκύπτει από την αφήγηση του Νέστορα για μια αρματοδρομία στην Ηλιδα (Ιλιάδα, Λ 697 κ.ε.), από την ανάπτυξη του ιερού της Ολυμπίας τον 8ο/7ο αιώνα π.Χ. και από τον «Κατάλογο των Πλοίων» της Ιλιάδας (ραψωδία Β).
* Η αφήγηση του Νέστορα
Στην 11η ραψωδία ο Νέστορας αφηγείται πώς ο βασιλιάς των Ηλίων Αυγείας κράτησε για τον εαυτό του ένα τέθριππο που είχε στείλει ο Νηλέας για να πάρει μέρος σε μια αρματοδρομία. Η αρματοδρομία αυτή είναι διαφορετική από όσες γνωρίζουμε από την υπόλοιπη Ιλιάδα. Αρματοδρομίες γίνονται στο έπος μόνο σε ταφικούς αγώνες και σε αυτές συμμετέχουν άρματα με δύο άλογα. Οταν λοιπόν η Ιλιάδα μνημονεύει αγώνες με αρματοδρομίες τεθρίππων στην «ιερή Ηλιδα», αυτό παραπέμπει στους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ιδρύθηκαν το 776 π.Χ. Πρώτο αγώνισμα ήταν το στάδιον. Ο δίαυλος εγκαινιάστηκε το 724, ο δόλιχος το 720, το 708 π.Χ. το πένταθλο και η πάλη, το 688 π.Χ. προστέθηκε η πυγμαχία και το 680 π.Χ. η αρματοδρομία με τέθριππα. Παράλληλα διευρύνεται από γεωγραφική άποψη και ο κύκλος των ολυμπιονικών. Αρχικά προέρχονται από τις γειτονικές περιοχές της Ηλιδας, κατόπιν από τη Μεσσηνία, μετά από τη Σπάρτη, αργότερα από την Επίδαυρο, τη Σικυώνα, τα Μέγαρα, την Αθήνα. Μια άλλη σημαντική ημερομηνία είναι το 688 π.Χ.: το έτος αυτό ο Ονομαστός από τη Σμύρνη φέρεται ως νικητής στην πυγμαχία. Ο Ονομαστός είναι ο πρώτος ολυμπιονίκης από τη μη ηπειρωτική Ελλάδα· κατάγεται μάλιστα από την πόλη που είναι γνωστή ως πατρίδα του Ομήρου. Εφόσον λοιπόν η αφήγηση του Νέστορα παραπέμπει στους Ολυμπιακούς Αγώνες, η Ιλιάδα πρέπει να συντέθηκε μετά το 680 π.Χ., μια ημερομηνία που συμφωνεί με τα συμπεράσματα των μελετητών που χρονολογούν πια την Ιλιάδα στο πρώτο μισό του 7ου αιώνα.
Η αναφορά της Ιλιάδας στους Ολυμπιακούς Αγώνες συμβιβάζεται συνεπώς με τα δεδομένα του καταλόγου των ολυμπιονικών. Συμβιβάζονται όμως τα δεδομένα αυτά με τα αρχαιολογικά ευρήματα στην Ολυμπία;
* Το ιερό της Ολυμπίας
Η τοπική σημασία που έχει ο κατάλογος των ολυμπιονικών τον 8ο αιώνα δεν ταιριάζει με τα πλούσια ευρήματα που έχουμε από το ιερό της Ολυμπίας για τον 9ο και 8ο αιώνα (εκατοντάδες αναθήματα από την Ελλάδα, την Ανατολή, την Κεντρική Ιταλία και την Ετρουρία) και αποδεικνύουν ότι το ιερό της Ολυμπίας είχε υπερτοπική σημασία πολύ προτού αρχίσει η καταγραφή των ολυμπιονικών. Ο αρχαιολόγος Alfred Mallwitz εξέτασε στη συνάρτηση αυτή πάνω από 250 πηγάδια στην Ολυμπία και απέδειξε ότι οι κατασκευές αυτές αρχίζουν στις αρχές του 7ου αιώνα, κάτι που υποδηλώνει την αύξηση των αναγκών σε νερό και συνεπώς την αύξηση των επισκεπτών.
Ο χαρακτήρας της Ολυμπίας πριν από την ίδρυση των πανελλήνιων Ολυμπιακών Αγώνων έχει φωτιστεί από τον Ulrich Sinn που επισημαίνει ότι στην αρχαϊκή εποχή η Ολυμπία ήταν γνωστή ως τόπος αγώνων και ως μαντείο. Η σημασία μάλιστα του μαντείου τον 8ο αιώνα ήταν μεγάλη, προτού το Μαντείο των Δελφών υποσκελίσει την Ολυμπία και προτού η ίδια η Ολυμπία δώσει μεγαλύτερη έμφαση στους Αγώνες. Το έτος 680 π.Χ. συμφωνεί επίσης με τον υπαινιγμό των στίχων Ι 381 κ.ε. της Ιλιάδας στις Θήβες της Αιγύπτου. Η άλωση των Θηβών από τους Ασσυρίους έγινε το 663 π.Χ., ενώ η ακμή της πόλης τοποθετείται την εποχή της 25ης αιθιοπικής δυναστείας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ταιριάζουν λοιπόν απόλυτα με τα φιλολογικά.
* Ο «Κατάλογος των Πλοίων»
Κοινό χαρακτηριστικό του «Καταλόγου των Πλοίων» και των Ολυμπιακών Αγώνων είναι ο πανελλήνιος χαρακτήρας τους. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο εν μέρει για τον Κατάλογο: στρατεύματα εναντίον της Τροίας στέλνουν μόνο πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας και νησιών του Αιγαίου (οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας παραλείπονται για ποιητικούς λόγους).
Σύμφωνα τώρα με τον ιστορικό Giovannini, πηγή του Καταλόγου ήταν ένας κατάλογος θεωροδόκων αντίστοιχος με τον κατάλογο των θεωροδόκων για τους Δελφικούς Αγώνες που σώζεται σε επιγραφές. Οι θεωροδόκοι υποδέχονταν τους απεσταλμένους (θεωρούς) που μετέφεραν την πρόσκληση για τους Αγώνες και την εκεχειρία. Οι διαδρομές των θεωρών αντιστοιχούν στα τμήματα του «Καταλόγου των Πλοίων». Συνεπώς υπήρχαν κατάλογοι πόλεων που επισκέπτονταν οι θεωροί για να τις προσκαλέσουν στους Αγώνες. Από ό,τι φαίνεται οι Δελφικοί Αγώνες ιδρύθηκαν κατά τα πρότυπα των Ολυμπιακών και δανείστηκαν από αυτούς την οργάνωση. Εφόσον παραδίδεται κατάλογος νικητών με υπερτοπικό χαρακτήρα από τον 7ο αιώνα, πρέπει να υπήρχε και γραπτός κατάλογος των πόλεων που καλούνταν να συμμετάσχουν στους Αγώνες. Φυσικά ο «Κατάλογος των Πλοίων» δεν αντιστοιχεί πλήρως στους καταλόγους των προσκεκλημένων στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο ποιητής ήταν υποχρεωμένος να διατηρήσει μια ισορροπία ανάμεσα στα ονόματα των πόλεων και στην επινοημένη ιστορία του, τη συγκέντρωση στρατευμάτων υπό την ηγεσία των μυθικών ηρώων.
Αλλοι ερμηνευτές πιστεύουν ότι ο «Κατάλογος των Πλοίων» έχει μυκηναϊκή προέλευση. Γνωρίζουμε ωστόσο από τα κείμενα της Γραμμικής Β ότι στην Ελλάδα υπήρχαν ανεξάρτητα ανακτορικά κέντρα που δεν συμφωνούν με τα γεωγραφικά δεδομένα του Ομήρου. Επίσης η ομηρική γλώσσα δεν έχει πια πολλές ομοιότητες με τη μυκηναϊκή.
Η ιστορία του Τρωικού πολέμου είναι βέβαια παλαιότερη από την Ιλιάδα. Στον πυρήνα της ιστορίας ανήκει η απαγωγή της Ελένης και η δέσμευση των μνηστήρων της να σεβασθούν την απόφαση του πατέρα της για το ποιος θα γίνει άντρας της. Ο «Κατάλογος των Πλοίων» της Ιλιάδας περιλαμβάνει 46 ονόματα αχαιών ηγεμόνων - αριθμός μάλλον υπερβολικός για μια μνηστεία. Το θέμα του καταλόγου των μνηστήρων, καθώς και το θέμα ενός πολέμου για την επιστροφή της Ελένης αφορούν έναν τρωικό πόλεμο μικρότερων διαστάσεων από αυτόν που περιγράφει ο Ομηρος. Η δυσαναλογία εξηγείται, αν υποθέσουμε ότι η ποιητική φαντασία μετέτρεψε την εκδίκηση για την απαγωγή μιας γυναίκας σε μια πανελλήνια εκστρατεία.
Το ερώτημα για τη γένεση του «Καταλόγου των Πλοίων» πρέπει όμως να τεθεί και από την πλευρά των αποδεκτών του έπους. Ενας τέτοιος κατάλογος προϋποθέτει γεωγραφικές γνώσεις και εξοικείωση με τη μυθολογία. Αν από το 700 π.Χ. υπήρχαν Ολυμπιακοί Αγώνες με νικητές από διάφορα μέρη της Ελλάδας, αυτό θα πρέπει να προκάλεσε τη διάδοση γεωγραφικών γνώσεων στο κοινό που παρακολουθούσε τις απαγγελίες των επών. Η πρόσληψη του «Καταλόγου των Πλοίων» της Ιλιάδας είναι αδιανόητη χωρίς τους Ολυμπιακούς.
Ο «Κατάλογος των Πλοίων» και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν μεγάλη σημασία για τη γένεση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων. Πρόκειται για τους δύο μοναδικούς παράγοντες (μαζί με τη γλώσσα) που διαδραμάτισαν έναν ρόλο στη διαδικασία αυτή. Η εθνογένεση των Ελλήνων πραγματοποιήθηκε συνεπώς το πρώτο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Εφόσον οι πόλεις που μνημονεύονται στον «Κατάλογο των Πλοίων» ταυτίζονται με τον κύκλο των συμμετεχόντων στους Ολυμπιακούς, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο ποιητής εμπνεύστηκε τη σύνθεση του Καταλόγου του από έναν γραπτό κατάλογο πόλεων που ήταν προσκεκλημένες στην Ολυμπία. Η Ιλιάδα έγινε με τον τρόπο αυτόν το εθνικό έπος των Ελλήνων.
Ο κ. Wolfgang Kullmann είναι ομότιμος καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Freiburg (Γερμανία). Στις 6 Νοεμβρίου 2002 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το ΒΗΜΑ, 15/12/2002
Δευτέρα 10 Νοεμβρίου 2008
Άρθρο στα "Νέα" για έκθεση στην Ολυμπία
ΜΕ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΕΤΩΝ
Ψηφιακές βόλτες στην Αρχαία Ολυμπία
Της Παρασκευής Κατημερτζή
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Παρασκευή 7 Νοεμβρίου 2008
Μία ψηφιακή έκθεση-περιήγηση στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες ανοίγει με καθυστέρηση τεσσάρων ετών στο Παλιό Μουσείο της Ολυμπίας Όσοι διαβούν το κατώφλι του πρώτου Κρατικού Ψηφιακού Μουσείου της χώρας, στην Αρχαία Ολυμπία, δεν θα νιώσουν απλοί παθητικοί επισκέπτες. Μπορούν να συμμετάσχουν ενεργά, χτίζοντας λ.χ. μόνοι τους, εικονικά, τον αρχαιολογικό χώρο όπως ήταν δύο χιλιάδες χρόνια πριν. Ή μετέχοντας σε διάφορα άλλα διαδραστικά κουίζ που δοκιμάζουν, σαν σε παιχνίδι, τις γνώσεις και την παρατηρητικότητά τους. Μπορεί κανείς, βέβαια, να φορέσει απλώς τα τρισδιάστατα γυαλιά του και να καθήσει στο μικρό αμφιθέατρο χωρητικότητας 50 ατόμων του Νέου Μουσείου. Εκεί θα παρακολουθήσει μια εικονική τρισδιάστατη περιήγηση στον Ναό του Διός, στην Παλαίστρα, στο Γυμνάσιο, στο Στάδιο και στα άλλα κτίρια της Αρχαίας Ολυμπίας, όπως ήταν τότε.
Αυτά τα διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν προγραμματισμένο να παραδοθούν στο κοινό επ΄ ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας Όλα αυτά στα υπόγεια του αιωνόβιου Μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας, στο Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων που είχε ανεγερθεί από τον Ανδρέα Συγγρό. Εκεί σε υποδέχονται ήχοι πουλιών, ενώ σε δυο σειρές από οθόνες ξετυλίγεται, υπό μορφήν αρχαιολογικού κόμικς, η πορεία του κόσμου που ξεκινούσε από την Αρχαία Ήλιδα για την Ολυμπία και η τέλεση των αγωνισμάτων ώστε να παρασυρθεί ο επισκέπτης σε ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο όπου συμπλέκονται η αρχαιολογία και η σύγχρονη τεχνολογία. Αξιοπρόσεκτο και το ψηφιακό χρονολόγιο που ενημερώνει για τα ολυμπιακά αθλήματα και τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνέβαιναν παράλληλα, στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο. Ενώ άλλος ψηφιακός πίνακας δίνει πιο αναλυτικές πληροφορίες για την ιστορία και την κατασκευή των κτιρίων του Ιερού. Τον επισκέπτη-χρήστη παραλαμβάνουν εν συνεχεία εννέα περίπτερα με οθόνες αφής που τον καλούν να αντλήσει πληροφορίες μέσα από αρχαίες παραστάσεις και κείμενα για την ιστορία και την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων από το 776 π.Χ. ώς το 393 μ.Χ., σε ένα διάστημα δηλαδή 12 αιώνων. Σχεδόν 4 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα Κοινωνία της Πληροφορίας του Γ΄ ΚΠΣ 2000-2006 κόστισε η εγκατάσταση της αίθουσας πολυμέσων. Αυτά τα διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν προγραμματισμένο να παραδοθούν στο κοινό επ΄ ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Καθυστέρησαν επί μία τετραετία διότι προσέκρουσαν σε σοβαρά στατικά αλλά και εργολαβικά προβλήματα κατά τη μετατροπή των υπογείων του σεισμόπληκτου διατηρητέου κτιρίου σε σύγχρονη αίθουσα πολυμέσων. Νεωτερισμός υπάρχει και στις αίθουσες του ισογείου, όπου εκτίθενται οι πραγματικές αρχαιότητες. Ένα σύστημα ρομποτικών βραχιόνων επιτρέπει σε άτομα με προβλήματα όρασης να «δουν», αγγίζοντας με τις άκρες των δακτύλων, τρισδιάστατα ομοιώματα αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων. Για τους ειδικούς, υπάρχει πρόσβαση σε πλούσια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Το μόνο που χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά η ψηφιακή έκθεση είναι καλή συντήρηση και ειδικευμένο προσωπικό φύλαξης για τον χειρισμό των ευαίσθητων ψηφιακών συστημάτων. Ωστόσο, ένα ακόμη, σημαντικό, πρόβλημα είναι ότι το... ασανσέρ που οδηγεί στον μαγικό ψηφιακό ολυμπιακό κόσμο δεν λειτουργεί!
Ψηφιακές βόλτες στην Αρχαία Ολυμπία
Της Παρασκευής Κατημερτζή
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Παρασκευή 7 Νοεμβρίου 2008
Μία ψηφιακή έκθεση-περιήγηση στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες ανοίγει με καθυστέρηση τεσσάρων ετών στο Παλιό Μουσείο της Ολυμπίας Όσοι διαβούν το κατώφλι του πρώτου Κρατικού Ψηφιακού Μουσείου της χώρας, στην Αρχαία Ολυμπία, δεν θα νιώσουν απλοί παθητικοί επισκέπτες. Μπορούν να συμμετάσχουν ενεργά, χτίζοντας λ.χ. μόνοι τους, εικονικά, τον αρχαιολογικό χώρο όπως ήταν δύο χιλιάδες χρόνια πριν. Ή μετέχοντας σε διάφορα άλλα διαδραστικά κουίζ που δοκιμάζουν, σαν σε παιχνίδι, τις γνώσεις και την παρατηρητικότητά τους. Μπορεί κανείς, βέβαια, να φορέσει απλώς τα τρισδιάστατα γυαλιά του και να καθήσει στο μικρό αμφιθέατρο χωρητικότητας 50 ατόμων του Νέου Μουσείου. Εκεί θα παρακολουθήσει μια εικονική τρισδιάστατη περιήγηση στον Ναό του Διός, στην Παλαίστρα, στο Γυμνάσιο, στο Στάδιο και στα άλλα κτίρια της Αρχαίας Ολυμπίας, όπως ήταν τότε.
Αυτά τα διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν προγραμματισμένο να παραδοθούν στο κοινό επ΄ ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας Όλα αυτά στα υπόγεια του αιωνόβιου Μουσείου της Αρχαίας Ολυμπίας, στο Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων που είχε ανεγερθεί από τον Ανδρέα Συγγρό. Εκεί σε υποδέχονται ήχοι πουλιών, ενώ σε δυο σειρές από οθόνες ξετυλίγεται, υπό μορφήν αρχαιολογικού κόμικς, η πορεία του κόσμου που ξεκινούσε από την Αρχαία Ήλιδα για την Ολυμπία και η τέλεση των αγωνισμάτων ώστε να παρασυρθεί ο επισκέπτης σε ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο όπου συμπλέκονται η αρχαιολογία και η σύγχρονη τεχνολογία. Αξιοπρόσεκτο και το ψηφιακό χρονολόγιο που ενημερώνει για τα ολυμπιακά αθλήματα και τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνέβαιναν παράλληλα, στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο. Ενώ άλλος ψηφιακός πίνακας δίνει πιο αναλυτικές πληροφορίες για την ιστορία και την κατασκευή των κτιρίων του Ιερού. Τον επισκέπτη-χρήστη παραλαμβάνουν εν συνεχεία εννέα περίπτερα με οθόνες αφής που τον καλούν να αντλήσει πληροφορίες μέσα από αρχαίες παραστάσεις και κείμενα για την ιστορία και την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων από το 776 π.Χ. ώς το 393 μ.Χ., σε ένα διάστημα δηλαδή 12 αιώνων. Σχεδόν 4 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα Κοινωνία της Πληροφορίας του Γ΄ ΚΠΣ 2000-2006 κόστισε η εγκατάσταση της αίθουσας πολυμέσων. Αυτά τα διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια ήταν προγραμματισμένο να παραδοθούν στο κοινό επ΄ ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Καθυστέρησαν επί μία τετραετία διότι προσέκρουσαν σε σοβαρά στατικά αλλά και εργολαβικά προβλήματα κατά τη μετατροπή των υπογείων του σεισμόπληκτου διατηρητέου κτιρίου σε σύγχρονη αίθουσα πολυμέσων. Νεωτερισμός υπάρχει και στις αίθουσες του ισογείου, όπου εκτίθενται οι πραγματικές αρχαιότητες. Ένα σύστημα ρομποτικών βραχιόνων επιτρέπει σε άτομα με προβλήματα όρασης να «δουν», αγγίζοντας με τις άκρες των δακτύλων, τρισδιάστατα ομοιώματα αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων. Για τους ειδικούς, υπάρχει πρόσβαση σε πλούσια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη. Το μόνο που χρειάζεται για να λειτουργήσει σωστά η ψηφιακή έκθεση είναι καλή συντήρηση και ειδικευμένο προσωπικό φύλαξης για τον χειρισμό των ευαίσθητων ψηφιακών συστημάτων. Ωστόσο, ένα ακόμη, σημαντικό, πρόβλημα είναι ότι το... ασανσέρ που οδηγεί στον μαγικό ψηφιακό ολυμπιακό κόσμο δεν λειτουργεί!
Τι συμβαίνει στα Μουσεία;
Χρυσή εποχή για τα μουσεία
Το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως ετοιμάζεται να ανοίξει τις πύλες του, το Βυζαντινό ολοκληρώνει την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, το Εθνικό Αρχαιολογικό παρουσιάζει άγνωστα ευρήματα σε επτά νέες αίθουσες ...
Το Νέο Μουσείο Ακροπόλεως ετοιμάζεται να ανοίξει τις πύλες του, το Βυζαντινό ολοκληρώνει την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου, το Εθνικό Αρχαιολογικό παρουσιάζει άγνωστα ευρήματα σε επτά νέες αίθουσες ...
3D Rewind Rome
Διαβάσατε στο Βήμα (8. 11. 2008);
Η (ψηφιακή) αρχαία Ρώμη στα πόδια σας
Πρόγραμμα εξομοίωσης θα επιτρέπει σε επισκέπτες να «μπαίνουν» στο Κολοσσαίο
RΕUΤΕRS ΡΩΜΗ Η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει στους επισκέπτες της Ρώμης μια απόλυτα ρεαλιστική, ψηφιακή απεικόνιση της ζωής στην αρχαία αγορά. Πατρίκιοι, πληβείοι και μονομάχοι παρελαύνουν τρισδιάστατοι μπροστά στα μάτια του θεατή, ζωντανεύοντας την καθημερινότητα, όπως ήταν εν έτει 310 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Μαξεντίου. Ολα αυτά θα συμβαίνουν από τις 20 Νοεμβρίου στην παράσταση με τίτλο «3D Rewind Rome», σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα όχι μακριά από το Κολοσσαίο. Η δοκιμαστική προβολή έγινε αυτές τις ημέρες με απόλυτη επιτυχία: «Η Ρώμη στα πόδια σας» λέει ο Σαπιέντους, ο τρισδιάστατος εικονικός ξεναγός που εξηγεί τα πάντα στον επισκέπτη κατά τη διάρκεια του εικονικού περιπάτου που διαρκεί 30 λεπτά. Πρόκειται για έναν κόσμο μαγικό, η πόλη φαντάζει όπως ήταν τότε, αναπλασμένη από τους αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Επειτα από την περιήγηση στη λαϊκή συνοικία Σουμπούρα ο θεατής παρακολουθεί μια συνεδρίαση στη Γερουσία, αλλά η πιο συναρπαστική εμπειρία είναι αναμφισβήτητα η μονομαχία στο Κολοσσαίο. Οι μονομάχοι χτυπιούνται με τεχνολογία απομίμησης κινήσεων, με αισθητήρες σε πραγματικούς ανθρώπους οι οποίοι κάνουν τις σωστές κινήσεις. Η αγωνία φτάνει στο αποκορύφωμά της όταν ηχήσουν οι σάλπιγγες κατά την έκβαση της μονομαχίας για να αποφανθεί το πλήθος διά βοής, φωνάζοντας στον Μαξέντιο είτε «Μitte» με ανορθωμένο τον αντίχειρα που σημαίνει «ελευθέρωσέ τον» είτε «Lugula» με τον αντίχειρα προς τα κάτω, που σημαίνει «σκότωσέ τον». Ο εικονικός περίπατος αρχίζει από ένα κτίριο που βρίσκεται στο στάδιο της κατασκευής και μέσω μιας υπόγειας σήραγγας κοσμημένης με τοιχογραφίες, ο επισκέπτης βρίσκεται στα καταλύματα των μονομάχων, δίπλα στο Κολοσσαίο.
Πρόγραμμα εξομοίωσης θα επιτρέπει σε επισκέπτες να «μπαίνουν» στο Κολοσσαίο
RΕUΤΕRS ΡΩΜΗ Η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει στους επισκέπτες της Ρώμης μια απόλυτα ρεαλιστική, ψηφιακή απεικόνιση της ζωής στην αρχαία αγορά. Πατρίκιοι, πληβείοι και μονομάχοι παρελαύνουν τρισδιάστατοι μπροστά στα μάτια του θεατή, ζωντανεύοντας την καθημερινότητα, όπως ήταν εν έτει 310 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Μαξεντίου. Ολα αυτά θα συμβαίνουν από τις 20 Νοεμβρίου στην παράσταση με τίτλο «3D Rewind Rome», σε μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα όχι μακριά από το Κολοσσαίο. Η δοκιμαστική προβολή έγινε αυτές τις ημέρες με απόλυτη επιτυχία: «Η Ρώμη στα πόδια σας» λέει ο Σαπιέντους, ο τρισδιάστατος εικονικός ξεναγός που εξηγεί τα πάντα στον επισκέπτη κατά τη διάρκεια του εικονικού περιπάτου που διαρκεί 30 λεπτά. Πρόκειται για έναν κόσμο μαγικό, η πόλη φαντάζει όπως ήταν τότε, αναπλασμένη από τους αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια. Επειτα από την περιήγηση στη λαϊκή συνοικία Σουμπούρα ο θεατής παρακολουθεί μια συνεδρίαση στη Γερουσία, αλλά η πιο συναρπαστική εμπειρία είναι αναμφισβήτητα η μονομαχία στο Κολοσσαίο. Οι μονομάχοι χτυπιούνται με τεχνολογία απομίμησης κινήσεων, με αισθητήρες σε πραγματικούς ανθρώπους οι οποίοι κάνουν τις σωστές κινήσεις. Η αγωνία φτάνει στο αποκορύφωμά της όταν ηχήσουν οι σάλπιγγες κατά την έκβαση της μονομαχίας για να αποφανθεί το πλήθος διά βοής, φωνάζοντας στον Μαξέντιο είτε «Μitte» με ανορθωμένο τον αντίχειρα που σημαίνει «ελευθέρωσέ τον» είτε «Lugula» με τον αντίχειρα προς τα κάτω, που σημαίνει «σκότωσέ τον». Ο εικονικός περίπατος αρχίζει από ένα κτίριο που βρίσκεται στο στάδιο της κατασκευής και μέσω μιας υπόγειας σήραγγας κοσμημένης με τοιχογραφίες, ο επισκέπτης βρίσκεται στα καταλύματα των μονομάχων, δίπλα στο Κολοσσαίο.
Τρεις χρήσιμες ιστοσελίδες
Βιβλιογραφίες στο Διαδίκτυο:
http://perswww.kuleuven.be/~u0013314/pinaxonline.html
Bryn Mawr Classical Review:
http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/
Ευρυπύλη:
http://portal.lib.uoa.gr/elrwa/index.php
http://perswww.kuleuven.be/~u0013314/pinaxonline.html
Bryn Mawr Classical Review:
http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/
Ευρυπύλη:
http://portal.lib.uoa.gr/elrwa/index.php
Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2008
Αφωνόληκτα γ' κλίσης
Ενδεικτική άσκηση
Να συμπληρωθούν τα κενά:
Κόραξ ποτὲ ἁρπάζει μοῖραν τυροῦ καὶ εἰς κοίλην __________ (φάραγξ, αιτ. εν.) καταφεύγει. Ἐνταῦθα ἐπὶ δένδρου ἐκαθέζετο. Ἐν τῇ __________ (φάραγξ) _________ (γύψ, ονομ. πλ.) καὶ __________ (ἱέραξ, ονομ. πλ.) καὶ ἱκανὸς ἀριθμὸς ____________ (κώνωψ, γεν. πλ.), __________ (τέττιξ, γεν. πλ.) καὶ ἄλλων __________ (ὄρνις, γεν. πλ.) διέμενεν. Ἀλώπηξ δὲ παρὰ τὸ σπήλαιον τῆς __________ (φάραγξ) ἀνεπαύετο. Ὡς δὲ τὸν __________ (κόραξ) αἰσθάνεται, σπεύδει ὑπὸ τὸ δένδρον καὶ λέγει αὐτῷ · " Ἀληθῶς ὡς καλὸς εἶ, ὡς καλοὺς __________ (ὄνυξ) καὶ _________ (πτέρυξ) ἔχεις · εἰ καὶ φωνὴν εἶχες, βασιλεὺς ἂν τῶν ___________ (ὄρνις) ἦσθα". Ταῦτα δ' ἔλεγε πρὸς ἀπάτην.
Ὁ κόραξ δ' ὅμως τὴν τῆς ___________ (ἀλώπηξ) πονηρίαν οὐκ αἰσθάνεται καὶ εὐθὺς ἐκβάλλει τὸν τυρὸν καὶ ἀνακράζει. Ἡ δὲ τοῦτον λαμβάνει καὶ λέγει · " Ὦ __________ (κόραξ), ἀληθῶς φωνὴ μὲν ἦν σοι, νοῦν δ' οὐκ εἶχες".
Κόραξ ποτὲ ἁρπάζει μοῖραν τυροῦ καὶ εἰς κοίλην __________ (φάραγξ, αιτ. εν.) καταφεύγει. Ἐνταῦθα ἐπὶ δένδρου ἐκαθέζετο. Ἐν τῇ __________ (φάραγξ) _________ (γύψ, ονομ. πλ.) καὶ __________ (ἱέραξ, ονομ. πλ.) καὶ ἱκανὸς ἀριθμὸς ____________ (κώνωψ, γεν. πλ.), __________ (τέττιξ, γεν. πλ.) καὶ ἄλλων __________ (ὄρνις, γεν. πλ.) διέμενεν. Ἀλώπηξ δὲ παρὰ τὸ σπήλαιον τῆς __________ (φάραγξ) ἀνεπαύετο. Ὡς δὲ τὸν __________ (κόραξ) αἰσθάνεται, σπεύδει ὑπὸ τὸ δένδρον καὶ λέγει αὐτῷ · " Ἀληθῶς ὡς καλὸς εἶ, ὡς καλοὺς __________ (ὄνυξ) καὶ _________ (πτέρυξ) ἔχεις · εἰ καὶ φωνὴν εἶχες, βασιλεὺς ἂν τῶν ___________ (ὄρνις) ἦσθα". Ταῦτα δ' ἔλεγε πρὸς ἀπάτην.
Ὁ κόραξ δ' ὅμως τὴν τῆς ___________ (ἀλώπηξ) πονηρίαν οὐκ αἰσθάνεται καὶ εὐθὺς ἐκβάλλει τὸν τυρὸν καὶ ἀνακράζει. Ἡ δὲ τοῦτον λαμβάνει καὶ λέγει · " Ὦ __________ (κόραξ), ἀληθῶς φωνὴ μὲν ἦν σοι, νοῦν δ' οὐκ εἶχες".
Γ' Κλίση: Αφωνόληκτα Καταληκτικά Μονόθεμα (Ουρανικόληκτα - Χειλικόληκτα - Οδοντικόληκτα)
Παρατηρήσεις
* Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική ενικού σε -α και την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (π.χ. τὸν κήρυκα, ὦ κῆρυξ) · τα βαρύτονα οδοντικόληκτα όμως σε -ις, καθώς και κάποια οδοντικόληκτα βαρύτονα σε -ης ή -υς σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε -ν και την κλητική ενικού όμοια με το θέμα, π.χ. τὴν χάριν - ὦ χάρι, τὴν ἔριν - ὦ ἔρι, τὴν ὄρνιν - ὦ ὄρνι.
*Το τυραννίς και το παῖς σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη, π.χ. ὦ τυραννί, ὦ παῖ.
* Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική ενικού σε -α και την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (π.χ. τὸν κήρυκα, ὦ κῆρυξ) · τα βαρύτονα οδοντικόληκτα όμως σε -ις, καθώς και κάποια οδοντικόληκτα βαρύτονα σε -ης ή -υς σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε -ν και την κλητική ενικού όμοια με το θέμα, π.χ. τὴν χάριν - ὦ χάρι, τὴν ἔριν - ὦ ἔρι, τὴν ὄρνιν - ὦ ὄρνι.
*Το τυραννίς και το παῖς σχηματίζουν την κλητική ενικού χωρίς κατάληξη, π.χ. ὦ τυραννί, ὦ παῖ.
Να σχηματιστούν οι τύποι:
ὁ κόραξ (αιτ. εν.)
ὁ Θρᾷξ (αιτ. πλ.)
ἡ κλίμαξ (δοτ. πλ.)
ἡ λάρναξ (δοτ. εν.)
ἡ σάρξ (γεν. εν.)
ὁ φοῖνιξ (γεν. πλ.)
ἡ σάλπιγξ (γεν. εν. - πλ.)
ὁ Φρύξ (τοῦ Φρυγός, υ βραχύ) (αιτ. εν. - πλ.)
ἡ διῶρυξ (τῆς διώρυχος) (δοτ. εν. - πλ.)
ὁ Κέκροψ (γεν. εν. - δοτ. εν.)
ὁ κόραξ (αιτ. εν.)
ὁ Θρᾷξ (αιτ. πλ.)
ἡ κλίμαξ (δοτ. πλ.)
ἡ λάρναξ (δοτ. εν.)
ἡ σάρξ (γεν. εν.)
ὁ φοῖνιξ (γεν. πλ.)
ἡ σάλπιγξ (γεν. εν. - πλ.)
ὁ Φρύξ (τοῦ Φρυγός, υ βραχύ) (αιτ. εν. - πλ.)
ἡ διῶρυξ (τῆς διώρυχος) (δοτ. εν. - πλ.)
ὁ Κέκροψ (γεν. εν. - δοτ. εν.)
ὁ Πέλοψ (αιτ. εν. - κλ. εν.)
ἡ ἐσθής (γεν. πλ. - δοτ. πλ.)
ἡ δεξιότης (γεν. εν. - δοτ. εν.)
ἡ ταχύτης (αιτ. εν. - πλ.)
ὁ γέλως (δοτ. εν. - πλ.)
ὁ ἔρως (αιτ. εν. - κλ. εν.)
ἥ Ἑλλάς (δοτ. εν.)
ἡ ἔρις (αιτ. εν. - κλ. εν.)
ἡ βαθμίς (τῆς βαθμίδος, ι βραχύ) (δοτ. - αιτ. πλ.)
ἡ τυραννίς (αιτ. - κλ. εν.)
ἡ ἐσθής (γεν. πλ. - δοτ. πλ.)
ἡ δεξιότης (γεν. εν. - δοτ. εν.)
ἡ ταχύτης (αιτ. εν. - πλ.)
ὁ γέλως (δοτ. εν. - πλ.)
ὁ ἔρως (αιτ. εν. - κλ. εν.)
ἥ Ἑλλάς (δοτ. εν.)
ἡ ἔρις (αιτ. εν. - κλ. εν.)
ἡ βαθμίς (τῆς βαθμίδος, ι βραχύ) (δοτ. - αιτ. πλ.)
ἡ τυραννίς (αιτ. - κλ. εν.)
Γενικές παρατηρήσεις στην Γ' Κλίση
*Η γενική ενικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται σε -ος (ή -ως), ενώ η γενική πληθυντικού σε -ων, π.χ. ἥρωος, ἡρώων.
*Η δοτική ενικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται σε -ι βραχύχρονο, ενώ η δοτική πληθυντικού σε -σι βραχύχρονο, π.χ. ἥρωι, ἥρωσι.
*Η αιτιατική ενικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται ή σε -α βραχύχρονο (π.χ. ἥρωα, Τρῶα) ή σε -ν (π.χ. βότρυν, ἰχθύν, δρῦν, ἔγχελυν),
ενώ η αιτιατική πληθυντικού αντίστοιχα σε -ας βραχύχρονο (π.χ. ἥρωας, Τρῶας) ή σε -ς (< -νς) (π.χ. βότρυς, ἰχθῦς, δρῦς).
*Η κλητική ενικού σχηματίζεται είτε όμοια με την ονομαστική (π.χ. ὦ ἥρως) είτε χωρίς κατάληξη (π.χ. ὦ βότρυ, ἔγχελυ, μῦ),
ενώ η κλητική πληθυντικού σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική πληθυντικού (π.χ. ὦ ἥρωες, ὦ βότρυες).
*Η δοτική ενικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται σε -ι βραχύχρονο, ενώ η δοτική πληθυντικού σε -σι βραχύχρονο, π.χ. ἥρωι, ἥρωσι.
*Η αιτιατική ενικού των τριτόκλιτων ονομάτων σχηματίζεται ή σε -α βραχύχρονο (π.χ. ἥρωα, Τρῶα) ή σε -ν (π.χ. βότρυν, ἰχθύν, δρῦν, ἔγχελυν),
ενώ η αιτιατική πληθυντικού αντίστοιχα σε -ας βραχύχρονο (π.χ. ἥρωας, Τρῶας) ή σε -ς (< -νς) (π.χ. βότρυς, ἰχθῦς, δρῦς).
*Η κλητική ενικού σχηματίζεται είτε όμοια με την ονομαστική (π.χ. ὦ ἥρως) είτε χωρίς κατάληξη (π.χ. ὦ βότρυ, ἔγχελυ, μῦ),
ενώ η κλητική πληθυντικού σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική πληθυντικού (π.χ. ὦ ἥρωες, ὦ βότρυες).
Γ' Κλίση: Επανάληψη στην ύλη της Α' Γυμνασίου
Ενδεικτικές ασκήσεις:
Να συμπληρωθούν τα κενά με τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών της παρένθεσης:
Γεωργὸς καθ' ἡμέραν ἔξω τοῦ ___________ (ἄστυ) παρὰ τὸν ποταμὸν ἐπορεύετο. Ἐνταῦθα τῷ _____________ (πέλεκυς) ἐξυλεύετο . μετὰ δὲ τὴν ________ (δύσις) τοῦ ἡλίου εἰς τὴν ___________ (πόλις) ἐπὶ τοῦ ἵππου τὰ ξύλα ἔφερεν. Ἐκφεύγει δ' ὅμως ποτέ ὁ πέλεκυς καὶ εἰς τὸν ποταμὸν πίπτει.
Ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ οὖν τοῦ _______________ (πέλεκυς) ὁ γεωργὸς ὠδύρετο. Ὁ δὲ θεὸς τὴν τῆς ___________ (θλίψις) αἰτίαν μανθάνει καὶ ἀναφέρει δύο ____________ (πέλεκυς), τὸν μὲν δύο πήχεων ἐκ χρυσοῦ, τὸν δ' ἕτερον τοῦ γεωργοῦ. Οὗτος δ' ὅμως _________ (φύσις, γεν. εν.) ἦν ἀγαθῆς καὶ λαμβάνει τὸν οἰκεῖον. Ὁ θεὸς ἥδεται (=ευχαριστιέται) ἐπὶ τῇ ____________ (σύνεσις) καὶ ___________ (φρόνησις) τοῦ γεωργοῦ καὶ παρέχει αὐτῷ ἀμφοτέρους (=και τους δύο) τοὺς __________ (πέλεκυς).
Ὁ γεωργὸς τὴν τῶν ____________ (πέλεκυς) ____________ (κτῆσις) λέγει τοῖς γεωργοῖς. Τούτων εἷς ἐξεπίτηδες τὸν __________ (πέλεκυς) ῥίπτει . μετὰ δὲ τὴν __________ (πρᾶξις) ὁμοίως τῷ πρώτῳ ὠδύρετο. Μετὰ δύο ______________ (κατάδυσις, αιτ.) ἐκφέρει ὁμοίως ὁ θεὸς δύο ____________ (πέλεκυς). Ὁ δὲ ξυλοκόπος, ὡς τὸν ἐκ χρυσοῦ ὁρᾷ, "οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ πέλεκυς" λέγει. Ὁ θεὸς δ' ὅμως ἐπὶ τῇ _________ (ὕβρις) αὐτοῦ ὀργίζεται, τῷ δὲ ξυλοκόπῳ λέγει . "τῶν κακῶν ___________ (πρᾶξις) ἀμοιβή ἐστι καὶ τῶν οἰκείων ἀγαθῶν ἡ ἀπώλεια".
Ἡ Περσία πληθύει δὲ ποταμῶν καὶ λιμνῶν, ἔνθα οἱ ____________ (ἁλιεύς) ἰχθῦς ἁλιεύουσιν. Οἱ δὲ ____________ (νομεύς) ἀγέλας βοῶν καὶ ἵππων νέμουσι.
Οἱ ____________ (βασιλεύς) τῆς Περσίας μεθ' ___________ (ἱππεύς, γεν. πλ.) εἰς τὰς σατραπείας ἤλαυνον, οἱ δ' ___________ (ἱερεύς) τοῦ __________ (ἄστυ) συμπρούπεμπον τοῖς ______________ (βασιλεύς) καὶ βοῦς τοῖς θεοῖς ἔθυον . οἱ δ' ἐν αὐταῖς κάτοικοι ὑπεδέχοντο τοὺς _____________ (βασιλεύς) καὶ προσεκόμιζον αὐτοῖς δῶρα, βοῦς καὶ ἵππους χρυσοχαλίνους. Καὶ οἱ πτωχοί, δὲ τῶν ὑπηκόων, ____________ (χαλκεύς, ονομ. πλ.), _________ (σκυτεύς, ονομ. πλ.) καὶ βουκόλοι, προσέφερον ὅπλα, τυρὸν καὶ τρωκτά. Ὁ δὲ βασιλεύς, ὅτε εἰς τὴν _________ (πόλις) ἐπανῆγεν, δῶρα ὁμοίως διὰ __________ (πρέσβεις, γεν. πλ.) ἔπεμπε τοῖς σατράπαις καὶ τοῖς σπουδαίοις τῶν κατοίκων.
Γέρων δειλὸς ὁρᾷ καθ' ὕπνους ὅτι ὁ υἱὸς ὑπὸ __________ (λέων, γεν. εν.) κατησθίετο. Εὐθὺς δ' ἐκ τοῦ φόβου οἴκημα καλὸν καὶ μετέωρον κατασκευάζει καὶ ἐνταῦθα μετὰ ____________ (θεράπων, γεν. πλ.) τὸν υἱὸν ἐγκλείει. Κοσμεῖ δ' ἔνδον τὸ οἴκημα _____________ (ἀνδριάς, δοτ. πλ.) καὶ ἄλλῳ κόσμῳ, ἐπὶ δὲ τοῦ τοίχου γράφει πρὸς _________ (τέρψις, αιτ. εν.) τοῦ υἱοῦ __________ (γίγας, αιτ. πλ.), __________ (λέων, αιτ. πλ.) καὶ παντοῖα ζῷα . οὕτω γὰρ οἱ _________ (λέων) καὶ ___________ (ἐλέφας, ονομ. πλ.) ἀκίνδυνοι ἦσαν τῷ υἱῷ.
Γεωργὸς καθ' ἡμέραν ἔξω τοῦ ___________ (ἄστυ) παρὰ τὸν ποταμὸν ἐπορεύετο. Ἐνταῦθα τῷ _____________ (πέλεκυς) ἐξυλεύετο . μετὰ δὲ τὴν ________ (δύσις) τοῦ ἡλίου εἰς τὴν ___________ (πόλις) ἐπὶ τοῦ ἵππου τὰ ξύλα ἔφερεν. Ἐκφεύγει δ' ὅμως ποτέ ὁ πέλεκυς καὶ εἰς τὸν ποταμὸν πίπτει.
Ἐπὶ τῇ ἀπωλείᾳ οὖν τοῦ _______________ (πέλεκυς) ὁ γεωργὸς ὠδύρετο. Ὁ δὲ θεὸς τὴν τῆς ___________ (θλίψις) αἰτίαν μανθάνει καὶ ἀναφέρει δύο ____________ (πέλεκυς), τὸν μὲν δύο πήχεων ἐκ χρυσοῦ, τὸν δ' ἕτερον τοῦ γεωργοῦ. Οὗτος δ' ὅμως _________ (φύσις, γεν. εν.) ἦν ἀγαθῆς καὶ λαμβάνει τὸν οἰκεῖον. Ὁ θεὸς ἥδεται (=ευχαριστιέται) ἐπὶ τῇ ____________ (σύνεσις) καὶ ___________ (φρόνησις) τοῦ γεωργοῦ καὶ παρέχει αὐτῷ ἀμφοτέρους (=και τους δύο) τοὺς __________ (πέλεκυς).
Ὁ γεωργὸς τὴν τῶν ____________ (πέλεκυς) ____________ (κτῆσις) λέγει τοῖς γεωργοῖς. Τούτων εἷς ἐξεπίτηδες τὸν __________ (πέλεκυς) ῥίπτει . μετὰ δὲ τὴν __________ (πρᾶξις) ὁμοίως τῷ πρώτῳ ὠδύρετο. Μετὰ δύο ______________ (κατάδυσις, αιτ.) ἐκφέρει ὁμοίως ὁ θεὸς δύο ____________ (πέλεκυς). Ὁ δὲ ξυλοκόπος, ὡς τὸν ἐκ χρυσοῦ ὁρᾷ, "οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ πέλεκυς" λέγει. Ὁ θεὸς δ' ὅμως ἐπὶ τῇ _________ (ὕβρις) αὐτοῦ ὀργίζεται, τῷ δὲ ξυλοκόπῳ λέγει . "τῶν κακῶν ___________ (πρᾶξις) ἀμοιβή ἐστι καὶ τῶν οἰκείων ἀγαθῶν ἡ ἀπώλεια".
Ἡ Περσία πληθύει δὲ ποταμῶν καὶ λιμνῶν, ἔνθα οἱ ____________ (ἁλιεύς) ἰχθῦς ἁλιεύουσιν. Οἱ δὲ ____________ (νομεύς) ἀγέλας βοῶν καὶ ἵππων νέμουσι.
Οἱ ____________ (βασιλεύς) τῆς Περσίας μεθ' ___________ (ἱππεύς, γεν. πλ.) εἰς τὰς σατραπείας ἤλαυνον, οἱ δ' ___________ (ἱερεύς) τοῦ __________ (ἄστυ) συμπρούπεμπον τοῖς ______________ (βασιλεύς) καὶ βοῦς τοῖς θεοῖς ἔθυον . οἱ δ' ἐν αὐταῖς κάτοικοι ὑπεδέχοντο τοὺς _____________ (βασιλεύς) καὶ προσεκόμιζον αὐτοῖς δῶρα, βοῦς καὶ ἵππους χρυσοχαλίνους. Καὶ οἱ πτωχοί, δὲ τῶν ὑπηκόων, ____________ (χαλκεύς, ονομ. πλ.), _________ (σκυτεύς, ονομ. πλ.) καὶ βουκόλοι, προσέφερον ὅπλα, τυρὸν καὶ τρωκτά. Ὁ δὲ βασιλεύς, ὅτε εἰς τὴν _________ (πόλις) ἐπανῆγεν, δῶρα ὁμοίως διὰ __________ (πρέσβεις, γεν. πλ.) ἔπεμπε τοῖς σατράπαις καὶ τοῖς σπουδαίοις τῶν κατοίκων.
Γέρων δειλὸς ὁρᾷ καθ' ὕπνους ὅτι ὁ υἱὸς ὑπὸ __________ (λέων, γεν. εν.) κατησθίετο. Εὐθὺς δ' ἐκ τοῦ φόβου οἴκημα καλὸν καὶ μετέωρον κατασκευάζει καὶ ἐνταῦθα μετὰ ____________ (θεράπων, γεν. πλ.) τὸν υἱὸν ἐγκλείει. Κοσμεῖ δ' ἔνδον τὸ οἴκημα _____________ (ἀνδριάς, δοτ. πλ.) καὶ ἄλλῳ κόσμῳ, ἐπὶ δὲ τοῦ τοίχου γράφει πρὸς _________ (τέρψις, αιτ. εν.) τοῦ υἱοῦ __________ (γίγας, αιτ. πλ.), __________ (λέων, αιτ. πλ.) καὶ παντοῖα ζῷα . οὕτω γὰρ οἱ _________ (λέων) καὶ ___________ (ἐλέφας, ονομ. πλ.) ἀκίνδυνοι ἦσαν τῷ υἱῷ.
Ὁ δὲ παῖς πλησιάζει μὲν τοῖς ___________ (λέων) καὶ _____________ (ἐλέφας, δοτ. πλ.), περίλυπος δ' ἦν, ὅτι κατάκλειστος ἦν. Καὶ δήποτε λέγει τῷ ____________ (ἐλέφας) . " Ὦ __________ (ἐλέφας), ὡς καλὸς εἶ καὶ καλοὺς ____________ (ὀδούς) ἔχεις". Ἐφεξῆς δὲ πλησιάζει τῷ ___________ (λέων) καὶ λέγει αὐτῷ. " Ὦ κακὲ ________ (λέων), δικαίως οἱ θηρευταὶ ___________ (ἱμάς, δοτ. πλ.) δεσμεύουσί σε . τοῖς γὰρ __________ (ὀδούς) δάκνεις καὶ τὰ __________ (θήραμα) φονεύεις. Καὶ ἐγὼ δὲ διὰ σὲ κατάκλειστός εἰμι, ὡς ἐν φρουρᾷ". Καὶ εὐθὺς ἐπιβάλλει τῷ τοίχῳ τὸν δάκτυλον καὶ ἐκτυφλώνει τὸν _________ (λέων).
Σκόλοψ δ' ὅμως τῷ δακτύλῳ ἐμπήγνυται καὶ ὄγκωμα καὶ φλεγμονὴν ἐπιφέρει αὐτῷ. Ἐξ αὐτοῦ δ' ἐπιγίγνεται πυρετὸς τῷ παιδὶ καὶ μετ' οὐ πολὺ ἀποθνῄσκει. Οὕτω ὁ υἱὸς τοῦ __________ (γέρων) τὸ πεπρωμένον οὐκ ἀποφεύγει.
Σκόλοψ δ' ὅμως τῷ δακτύλῳ ἐμπήγνυται καὶ ὄγκωμα καὶ φλεγμονὴν ἐπιφέρει αὐτῷ. Ἐξ αὐτοῦ δ' ἐπιγίγνεται πυρετὸς τῷ παιδὶ καὶ μετ' οὐ πολὺ ἀποθνῄσκει. Οὕτω ὁ υἱὸς τοῦ __________ (γέρων) τὸ πεπρωμένον οὐκ ἀποφεύγει.
Κυριακή 14 Σεπτεμβρίου 2008
Απαρέμφατο (Β' Γυμνασίου, επαν. ύλης α' γυμν.)
ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Ἀλέξανδρος ὁ Φιλίππου ἐμάνθανε θηρεύειν, τοξεύειν, κιθαρίζειν καὶ γράφειν˙ ὁ γὰρ Φίλιππος ἐβούλετο αὐτὸν παιδεῦσαι, ὥστε τέλειον εἶναι. Καθ’ ἑκάστην οὖν προέκοπτεν ἐπὶ τὸ θηρεύειν καὶ τοξεύειν, περὶ δὲ τὸ κιθαρίζειν καὶ γράφειν οὐκ εἶχε σπουδήν.
Λέγεται δήποτε τὸν διδάσκαλον κελεῦσαι αὐτὸν κροῦσαι χορδήν τινα ἀντ’ ἄλλης. Ἀλέξανδρος δ’ ὅμως λέγει τῷ διδασκάλῳ˙ «Καὶ τί διαφέρει, ἂν ταύτην ἀντ’ ἐκείνης κρούσω;» Ὁ δ’ ἀποκρίνεται ὅτι τῷ μέλλοντι βασιλεύειν οὐδὲν διαφέρει, ἀλλὰ τῷ βουλομένῳ θεραπεῦσαι τὰς τέχνας˙ οὕτω γὰρ ἤλπιζεν αὐτὸν μαλακοῖς λόγοις παιδεύσειν.
π.χ. θηρεύειν: αντικείμενο στο «ἐμάνθανε», τελικό απαρ.
Υ στο θηρεύειν: Ἀλέξανδρος, σε ονομ., γιατί έχουμε ταυτοπροσωπία
άρα:
1. διακρίνουμε ποια είναι η σχέση του απαρεμφάτου με το ρήμα (π.χ. Α, Υ, κοκ.)
2. αναγνωρίζουμε τελικό [να] ή ειδικό [ότι] απαρ.
[στα ΝΕ αντίστοιχα: βουλητική και ειδική πρόταση]
3. αναζητούμε το Υ στο απαρ.
α. αν είναι ίδιο με το Υ του Ρ, μπαίνει σε ονομ., γιατί έχουμε ταυτοπροσωπία
β. αν είναι διαφορετικό, μπαίνει σε αιτ., γιατί έχουμε ετεροπροσωπία
4. αναζητούμε συμπληρώματα και προσδιορισμούς στο απαρ.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
*** Το τελικό απαρ. δεν μπαίνει σε χρόνο μέλλοντα.
*** Τα ρ. ὑπισχνοῦμαι, ἐπαγγέλλομαι, ὄμνυμι, ἐλπίζω, προσδοκῶ συντάσσονται με απαρ. σε χρόνο μέλλοντα που χαρακτηρίζεται ειδικό (αποδίδεται με να / ότι).
Τι συμβαίνει όμως όταν το ρήμα από το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο είναι απρόσωπο;
π.χ. το «δεῖ» (= χρειάζεται) είναι απρόσωπο, γιατί δεν έχει ως Υ ένα πρόσωπο / πράγμα
Στα ΝΕ:
Χρειάζεται να προσέξεις πολύ.
Υ στο «χρειάζεται» είναι η δευτερεύουσα πρόταση «να προσέξεις πολύ».
Σκεφτείτε:
το απαρ. μπορεί να έχει ως Υ τον εαυτό του;
Στα ΑΕ:
Δεῖ γράμματα μαθεῖν.
Υ στο «δεῖ» είναι το απαρέμφατο «μαθεῖν».
Άρα:
μαθεῖν: Υ στο «δεῖ», τελικό απαρ.
Υ στο μαθεῖν: τινά, σε αιτιατική, γιατί έχουμε ετεροπροσωπία.
*** Συχνά στην απρόσωπη σύνταξη συναντούμε μια δοτική που φανερώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι, τη δοτική προσωπική.
π.χ. ἔδοξεν αὐτοῖς πορεύεσθαι.
π.χ. το «δεῖ» (= χρειάζεται) είναι απρόσωπο, γιατί δεν έχει ως Υ ένα πρόσωπο / πράγμα
Στα ΝΕ:
Χρειάζεται να προσέξεις πολύ.
Υ στο «χρειάζεται» είναι η δευτερεύουσα πρόταση «να προσέξεις πολύ».
Σκεφτείτε:
το απαρ. μπορεί να έχει ως Υ τον εαυτό του;
Στα ΑΕ:
Δεῖ γράμματα μαθεῖν.
Υ στο «δεῖ» είναι το απαρέμφατο «μαθεῖν».
Άρα:
μαθεῖν: Υ στο «δεῖ», τελικό απαρ.
Υ στο μαθεῖν: τινά, σε αιτιατική, γιατί έχουμε ετεροπροσωπία.
*** Συχνά στην απρόσωπη σύνταξη συναντούμε μια δοτική που φανερώνει το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι, τη δοτική προσωπική.
π.χ. ἔδοξεν αὐτοῖς πορεύεσθαι.
Ιστορικό πλαίσιο ευριπίδειας "Ελένης": άρθρο Αυγ. Ζενάκου στην εφ. Βήμα
ΣΙΚΕΛΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (415-413 π.X.)
H MAXH
ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ
ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ
Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης περιέγραψε
τα 20 από τα 27 χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου.
O Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.X.) χωρίζεται σε δύο περιόδους. Κατά τη διάρκεια της πρώτης, η οποία διήρκεσε 10 χρόνια και ονομάστηκε Αρχιδάμειος πόλεμος, από τον σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο B' που είχε εισβάλει στην Αττική, είχαν γίνει ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη, τις δύο κορυφαίες πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας και ηγέτιδες των δύο εμπολέμων παρατάξεων, απόπειρες για τον τερματισμό του με συμβιβαστική λύση. Καμία όμως από αυτές δεν είχε οδηγήσει στη σύναψη ειρήνης και στην οριστική κατάπαυση των εχθροπραξιών, στις οποίες είχε εμπλακεί το σύνολο του ελληνικού κόσμου.
H σημαντικότερη από αυτές τις απόπειρες ήταν η λεγόμενη Νικίειος ειρήνη, η οποία ήρθε ύστερα από 10 χρόνια πολέμου, το 421 π.X., και όφειλε το όνομά της στον Αθηναίο πολιτικό και στρατηγό Νικία, ένθερμο υποστηρικτή της ειρηνικής διευθέτησης. H συμφωνία ήταν προς το συμφέρον της Αθήνας, νίκη της ουσιαστικά, αφού οι σύμμαχοι της Σπάρτης δεν είχαν όλοι δεχθεί να υπογράψουν την ειρήνη, και έτσι η Αθήνα είχε απέναντί της διαιρεμένους αντιπάλους, με εξουδετερωμένο, χάρη στη συμφωνία, τον μόνο επίφοβο από αυτούς.
H Νικίειος ειρήνη ωστόσο δεν επρόκειτο να αποδειχθεί οριστική. Οι σημαντικότεροι από τους όρους της δεν τηρήθηκαν και τα έξι χρόνια που διήρκεσε υπήρξαν ιδιαιτέρως ανήσυχα, με έντονες διπλωματικές ζυμώσεις και αλλαγές στρατοπέδου από τις διάφορες δυνάμεις, καθώς και με σοβαρές περιφερειακές συγκρούσεις.
Μία από τις αγριότερες μεταξύ αυτών των συγκρούσεων έλαβε χώρα στη νήσο Μήλο το 416 π.X. Ηδη με την έναρξη του πολέμου η Μήλος είχε υιοθετήσει στάση ουδετερότητας. Μολοντούτο, το 426 π.X. οι Αθηναίοι είχαν επιχειρήσει να της επιβάλουν την ηγεμονία τους. Επικεφαλής ισχυρής δύναμης ο Νικίας είχε τότε αποβιβαστεί στο έδαφός της, αλλά αντιμετώπισε τη σθεναρή αντίσταση των Μηλίων, τους οποίους δεν κατόρθωσε να καθυποτάξει, και έτσι περιορίστηκε να λεηλατήσει το νησί.
Δέκα χρόνια αργότερα η Αθήνα πρόβαλε την ίδια απαίτηση υποσχόμενη αυτή τη φορά ότι δεν επρόκειτο να λάβει μέτρα κατά της Μήλου, αν το νησί δεχόταν να καταβάλει τον συμμαχικό φόρο. Οι Μήλιοι αρνήθηκαν πάλι να υποταχθούν εμμένοντας στην ουδετερότητα και αντιστάθηκαν πεισματικά στην εισβολή των Αθηναίων. Τελικά όμως ηττήθηκαν, και οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Μήλο. Για τιμωρία οι νικητές θανάτωσαν όλους τους μάχιμους άρρενες κατοίκους της και δούλωσαν τα γυναικόπαιδα.
Δέκα χρόνια αργότερα η Αθήνα πρόβαλε την ίδια απαίτηση υποσχόμενη αυτή τη φορά ότι δεν επρόκειτο να λάβει μέτρα κατά της Μήλου, αν το νησί δεχόταν να καταβάλει τον συμμαχικό φόρο. Οι Μήλιοι αρνήθηκαν πάλι να υποταχθούν εμμένοντας στην ουδετερότητα και αντιστάθηκαν πεισματικά στην εισβολή των Αθηναίων. Τελικά όμως ηττήθηκαν, και οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Μήλο. Για τιμωρία οι νικητές θανάτωσαν όλους τους μάχιμους άρρενες κατοίκους της και δούλωσαν τα γυναικόπαιδα.
Αλλά η επιχείρηση που επρόκειτο να αποτελέσει μοιραίο πλήγμα για την ειρήνη και να οδηγήσει ουσιαστικά στην έναρξη της δεύτερης περιόδου του Πελοποννησιακού Πολέμου ήταν η ολέθρια για τους Αθηναίους εκστρατεία τους στη Σικελία (415-413 π.X.). Εκεί δόθηκε η κρισιμότερη μάχη όλου του Πελοποννησιακού Πολέμου, η οποία και προκαθόρισε σε μεγάλο βαθμό την έκβασή του ύστερα από μία δεκαετία. Ο Αθηναίος ιστορικός Θουκυδίδης, ο οποίος έζησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και είχε ενεργό συμμετοχή σε αυτόν και περιέγραψε τα πρώτα 20 από τα 27 χρόνια του στη λεγόμενη Συγγραφή του, αφιερώνει στην εξιστόρηση της σικελικής εκστρατείας τα συγκλονιστικότερα κεφάλαια του αθάνατου έργου του.
Αφορμή για την εκστρατεία υπήρξε η Εγεστα, πόλη της Βορειοδυτικής Σικελίας, η οποία, ευρισκόμενη σε σύγκρουση με τον γειτονικό της Σελινούντα, υποστηριζόμενο από τις Συρακούσες, έστειλε στην Αθήνα αντιπροσώπους της, για να ζητήσει βοήθεια επικαλούμενη παλαιούς συμμαχικούς δεσμούς. Αλλά η πραγματική αιτία του παράτολμου εγχειρήματος των Αθηναίων ήταν η επιθυμία τους να κατακτήσουν όλη τη Σικελία. Οι χαλκευμένες ειδήσεις για τον πλούτο της Εγεστας παρόξυναν αυτή την επιθυμία τους, την οποία εκμεταλλεύθηκε επιδέξια ο φιλόδοξος νεαρός πολιτικός Αλκιβιάδης.
H απόφαση και η ιεροσυλία
Ο Αθηναίος οπλίτης αποχαιρετά τη σύζυγό του. Παράσταση σε λευκή λήκυθο του 5ου αιώνα π.X. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)
Γόνος αρχοντικής και πλούσιας οικογένειας ο Αλκιβιάδης, ο οποίος είχε χάσει μικρός τον πατέρα του και μεγάλωσε υπό την κηδεμονία του συγγενούς του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού Περικλή, ήταν ιδιαίτερα ευειδής, ευφυής και ευφραδής. Ήταν όμως επίσης ανενδοίαστος, ανεύθυνος και ανερμάτιστος, και διήγε έκλυτο βίο. Στη σικελική εκστρατεία είδε την ευκαιρία να ικανοποιήσει την άμετρη φιλοδοξία του για αναγνώριση και δύναμη. Με τις ομιλίες του προς τους Αθηναίους πολίτες κατόρθωσε να τους πείσει ότι η εκστρατεία έπρεπε να γίνει, υπερισχύοντας του συνετού Νικία, ο οποίος στις δικές του ομιλίες είχε ταχθεί κατά του εγχειρήματος. Αποφασίστηκε μάλιστα να είναι ο Αλκιβιάδης ένας από τους τρεις στρατηγούς της εκστρατείας μαζί με τον Λάμαχο και τον διόλου πρόθυμο Νικία.
Καταπιάστηκαν λοιπόν οι Αθηναίοι με τις προετοιμασίες για τη μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση, αλλά λίγο προτού το εκστρατευτικό σώμα αναχωρήσει για τη Σικελία, τρομερό σκάνδαλο ξέσπασε στην Αθήνα: ένα πρωί οι τετράπλευρες ερμαϊκές στήλες που είχαν λαξευμένη επάνω τους γενειοφόρο κεφαλή του Ερμή και που ήταν τοποθετημένες σε διάφορα σημεία της πόλης, οι Ερμαί, όπως τις έλεγαν, βρέθηκαν με τα πρόσωπα σπασμένα («περιεκόπησαν τα πρόσωπα» λέει ο Θουκυδίδης). H ιερόσυλη πράξη αναστάτωσε τους Αθηναίους. Την ερμήνευσαν ως άσχημο οιωνό εν όψει της εκστρατείας αλλά και της απέδωσαν πολιτική σημασία θεωρώντας τη μέρος συνωμοσίας για την ανατροπή της δημοκρατίας. Όρισαν λοιπόν υψηλή αμοιβή για όποιον θα έδινε στις αρχές πληροφορίες σχετικά με τους δράστες του εγκλήματος.
Οι ένοχοι, οι ερμοκοπίδες, όπως τους είπαν, δεν βρέθηκαν. Οι φήμες όμως έδειχναν προς τον κύκλο του Αλκιβιάδη, για τον οποίο καταγγέλθηκε επίσης με την ευκαιρία ότι είχε βεβηλώσει τα ελευσίνια μυστήρια παρωδώντας τα. Οι πολιτικοί αντίπαλοί του, που τον έβρισκαν εμπόδιο στις επιδιώξεις τους να κυριαρχήσουν στην πόλη, εξερέθιζαν τα πνεύματα. Ο ίδιος ο Αλκιβιάδης δήλωνε πρόθυμος να δικαστεί και να θανατωθεί, αν κρινόταν ένοχος των κατηγοριών που του αποδίδονταν. H τελική απόφαση ήταν να αναχωρήσει ο Αλκιβιάδης μαζί με το εκστρατευτικό σώμα και να δικαστεί μετά την επιστροφή του από τη Σικελία.
Ο απόπλους του στόλου
Ο ναός της Αθηνάς στις Συρακούσες
Στη Σικελία και στην Κάτω Ιταλία υπήρχαν τότε αρκετές ακμάζουσες ελληνικές πόλεις, με ισχυρότερη ανάμεσά τους τις Συρακούσες, που λόγω της ισχύος τους αποτελούσαν πηγή ανησυχίας για πολλές από τις υπόλοιπες, οι οποίες είχαν κατά καιρούς ζητήσει βοήθεια από την Ελλάδα για την αντιμετώπιση του κινδύνου. Οι Σικελιώτες και οι Ιταλιώτες, δηλαδή οι κάτοικοι των ελληνικών πόλεων της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας, είχαν οι περισσότεροι δεσμούς με κάποια από τις πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας. Αλλά οι μεταξύ τους πόλεμοι τους απασχολούσαν τόσο που δεν τους άφηναν περιθώρια για να ενδιαφερθούν εμπράκτως για τα τεκταινόμενα προς Ανατολάς. Το ίδιο άλλωστε ίσχυε λίγο-πολύ και για τις ελλαδικές πόλεις, με εξαίρεση την Αθήνα, η οποία, στο πλαίσιο της γενικότερης επεκτατικής πολιτικής της, είχε και άλλοτε επιχειρήσει να βάλει πόδι στη Σικελία αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Αυτό το κατακτητικό όνειρο ήρθε να αφυπνίσει τώρα ο Αλκιβιάδης με τη θερμή συνηγορία του υπέρ της εκστρατείας στη Σικελία. Ο στόλος που ξεκίνησε από τον Πειραιά κατά τα μέσα του καλοκαιριού του 415 π.X. ήταν ο εντυπωσιακότερος που είχε ποτέ αποπλεύσει από ελληνικό λιμάνι. Ο Θουκυδίδης εξαίρει με ζωηρά χρώματα τον πλούτο των εφοδίων του και την τελετουργική λαμπρότητα του απόπλου, και οι σκηνές εκείνου του πρωινού όπως τις περιγράφει καλύπτουν μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του. Ολος ο πληθυσμός της Αθήνας είχε κατέβει στο λιμάνι, «τους σφετέρους εαυτών έκαστοι προπέμποντες, οι μεν εταίρους, οι δε υιείς, και μετ' ελπίδος τε άμα ιόντες και ολοφυρμών, τα μεν ως κτήσοιντο, τους δ' εί ποτε όψοιντο, ενθυμούμενοι όσον πλουν εκ της σφετέρας απεστέλλοντο» («για να ξεπροβοδίσουν ο καθένας τους δικούς του, άλλοι τους φίλους τους, άλλοι τα παιδιά τους, και πορεύονταν με ελπίδα και μαζί με κλάματα, από τη μία για τα όσα θα αποκτούσαν και από την άλλη επειδή άραγε θα τους ξανάβλεπαν, καθώς αναλογίζονταν πόσο μακριά από την πατρίδα ήταν το ταξίδι για το οποίο ξεκινούσαν»).
Πρώτος σταθμός του εκστρατευτικού σώματος ήταν η Κέρκυρα, όπου οι Αθηναίοι και όσοι από τους συμμάχους τους είχαν ξεκινήσει μαζί τους συναντήθηκαν με τις υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις. Για τη Σικελία απέπλευσαν συνολικά περίπου 150 πλοία, πολεμικά και βοηθητικά, και περισσότεροι από 5.000 άνδρες, από τους οποίους Αθηναίοι ήταν σχεδόν το ένα τρίτο. Ακόμη, σύμφωνα με υπολογισμούς, τα πληρώματα των πλοίων και μόνο υπερέβαιναν τις 25.000 άνδρες. Οι πόλεις της Σικελίας δεν υποδέχθηκαν καθόλου φιλικά το αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα. Οι περισσότερες δεν του επέτρεψαν την είσοδο στο έδαφός τους, μερικές μάλιστα του αρνήθηκαν ακόμη και τον ανεφοδιασμό με νερό.
H πανωλεθρία στις Επιπολές
Το αρχαίο θέατρο στις Συρακούσες
Οι στρατηγοί κατάστρωναν ακόμη τα σχέδια των κινήσεών τους και οι επιχειρήσεις στη Σικελία δεν είχαν καλά-καλά αρχίσει, όταν ένα αναπάντεχο γεγονός ήρθε να αναστατώσει το στράτευμα: η Αθήνα ανακαλούσε τον Αλκιβιάδη για να τον δικάσει για τις κατηγορίες που τον βάραιναν, είχε μάλιστα στείλει στη Σικελία για να τον παραλάβει το ειδικό ιερό πλοίο, τη Σαλαμινία. Ο Αλκιβιάδης έδειξε να υποτάσσεται πειθήνια στην εντολή, αλλά καθ' οδόν προς την Αθήνα ξεγέλασε τη συνοδεία και δραπέτευσε για να καταφύγει στον εχθρό, στη Σπάρτη. H απροσδόκητη αυτή εξέλιξη ανέτρεψε τα στρατηγικά σχέδια των Αθηναίων και είχε σοβαρή αρνητική επίδραση στο ηθικό του στρατού.
Κατά το πρώτο διάστημα μετά την άφιξή τους στη Σικελία οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους επιδόθηκαν σε επιχειρήσεις ήσσονος σημασίας και σε μετακινήσεις του στρατοπέδου τους. Αυτή η έλλειψη αποφασιστικής δράσης εκ μέρους τους έδωσε την ευκαιρία στους Συρακουσίους, υπό την ηγεσία του συντηρητικού πολιτικού Ερμοκράτη, να ενισχύσουν την άμυνά τους τόσο με αύξηση του έμψυχου υλικού όσο και με βελτίωση των οχυρώσεων. Επίσης οι Συρακούσιοι έστειλαν αντιπροσωπεία στη Σπάρτη και στην Κόρινθο για να ζητήσουν βοήθεια.
Την άνοιξη του 414 π.X. οι επιχειρήσεις μπήκαν σε αποφασιστικό στάδιο για την τελική επίθεση κατά των Συρακουσών. Στις προκαταρκτικές συμπλοκές γύρω από την πόλη οι Αθηναίοι αναδεικνύονταν νικητές, ενώ άρχισαν και να οικοδομούν τείχος για τον αποκλεισμό της από την ξηρά. Οι Συρακούσιοι δοκίμασαν να τους εμποδίσουν αλλά ο εχθρός εξουδετέρωνε τις απόπειρές τους. Σε μια από τις συμπλοκές σκοτώθηκε ο Λάμαχος αφήνοντας τον Νικία μόνο του στην ηγεσία του εκστρατευτικού σώματος. Παρ' όλα αυτά η κατάσταση ήταν εξαιρετικά ευνοϊκή για τους Αθηναίους και φάνηκε ότι οι Συρακούσες δεν θα αργούσαν να πέσουν στα χέρια τους.
H κατάσταση άλλαξε όταν οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις συμβουλές του Αλκιβιάδη και να στείλουν ενισχύσεις στις Συρακούσες. Ανέθεσαν τη διοίκηση στον στρατηγό Γύλιππο, που έφθασε στη Σικελία επικεφαλής δυνάμεων της πελοποννησιακής συμμαχίας, τις οποίες λίγο αργότερα ακολούθησαν και άλλες.
H κατάσταση άλλαξε όταν οι Σπαρτιάτες αποφάσισαν να ακολουθήσουν τις συμβουλές του Αλκιβιάδη και να στείλουν ενισχύσεις στις Συρακούσες. Ανέθεσαν τη διοίκηση στον στρατηγό Γύλιππο, που έφθασε στη Σικελία επικεφαλής δυνάμεων της πελοποννησιακής συμμαχίας, τις οποίες λίγο αργότερα ακολούθησαν και άλλες.
Τα πράγματα τώρα άρχισαν να γίνονται όλο και πιο δύσκολα για τους Αθηναίους. Οι συγκρούσεις με τον εχθρό έφθειραν τις δυνάμεις τους και οι αντίπαλοί τους έπαιρναν το πάνω χέρι. Ο Νικίας ανησυχούσε σοβαρά για την τύχη του εκστρατευτικού σώματος. Ζήτησε λοιπόν ενισχύσεις από την Αθήνα, οι οποίες έφθασαν σε δύο τμήματα και με αρκετή καθυστέρηση, το πρώτο την άνοιξη του 413 π.X. υπό τον στρατηγό Ευρυμέδοντα και το δεύτερο μετά τα μέσα Ιουλίου του ίδιου χρόνου υπό τον στρατηγό Δημοσθένη.
Με την άφιξη των ενισχύσεων οι Αθηναίοι αναθάρρησαν και θέλησαν να πάρουν ξανά στα χέρια τους την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ετσι ο Δημοσθένης αποφάσισε να επιτεθεί κατά των Επιπολών, οχυρωμένου και απόκρημνου οροπεδίου στα βόρεια των Συρακουσών. Ξεκίνησε νωρίς κάποια νύχτα οδηγώντας τον στρατό ενώ ο Νικίας έμεινε κάτω, κοντά στα τείχη της πόλης. H πρώτη φάση της επιχείρησης πήγε καλά για τους επιδρομείς. Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοί τους, που δεν περίμεναν την επίθεση, αιφνιδιάστηκαν και δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν. Πρώτη προέβαλε αντίσταση μια μονάδα Βοιωτών, οι οποίοι κατόρθωσαν όχι μόνο να ανακόψουν την επίθεση των Αθηναίων αλλά και να τους τρέψουν σε φυγή.
Από τη στιγμή εκείνη και μετά οι Αθηναίοι περιήλθαν σε απερίγραπτη σύγχυση. Ηταν νύχτα και υπήρχε βέβαια «σελήνη λαμπρά», λέει ο Θουκυδίδης, αλλά το φως της δεν επαρκούσε για να διακρίνονται οι λεπτομέρειες. Πολλοί οπλίτες και των δύο στρατών στριφογύριζαν σαν χαμένοι σε έναν στενό χώρο. Από τους Αθηναίους άλλοι είχαν ήδη ηττηθεί, άλλοι συνέχιζαν τις εφορμήσεις τους και άλλοι εξακολουθούσαν να ανεβαίνουν στο οροπέδιο και δεν ήξεραν προς τα πού να κατευθυνθούν. Οι Συρακούσιοι από την πλευρά τους εκμεταλλεύθηκαν με τον καλύτερο τρόπο τη σύγχυση του εχθρού προκαλώντας του μεγάλες απώλειες. Μερικοί Αθηναίοι ρίχνονταν στον γκρεμό και σκοτώνονταν. Αλλοι κατόρθωσαν να επιστρέψουν στο στρατόπεδό τους και να σωθούν. Αλλοι τέλος έχασαν τον δρόμο και κατέληξαν στην πεδιάδα. Αυτούς, όταν ξημέρωσε, τους περικύκλωσε το ιππικό των Συρακουσίων και τους έσφαξε.
Ο Αλκιβιάδης είδε στη Σικελική Εκστρατεία την ευκαιρία να ικανοποιήσει την άμετρη φιλοδοξία του
Το θλιβερό επεισόδιο των Επιπολών προβλημάτισε τους αθηναίους στρατηγούς που είδαν τώρα με μεγαλύτερη ενάργεια πόσο εξαντλημένος ήταν ο στρατός από τη μακρά παραμονή σε ξένη χώρα, από τις συνεχείς μάχες και τις κακουχίες και από την ελονοσία, καθώς είχε καλοκαιριάσει και η περιοχή ήταν βαλτώδης. Ο Δημοσθένης πρότεινε τον τερματισμό της εκστρατείας και την επιστροφή στην πατρίδα. Ο Νικίας αντιτάχθηκε αρχικά σε αυτή την πρόταση με επιχειρήματα κυρίως πολιτικά αλλά και στρατιωτικά. Οι αντιρρήσεις του όμως δεν άργησαν να καμφθούν καθώς η κατάσταση χειροτέρευε διαρκώς για τους Αθηναίους.
Δόθηκε λοιπόν η διαταγή να διαλυθεί το στρατόπεδο. Οταν όμως όλα είχαν ετοιμαστεί για την αποχώρηση, έγινε έκλειψη σελήνης. Οι περισσότεροι Αθηναίοι τη θεώρησαν κακό οιωνό και ζήτησαν να αναβληθεί η αποχώρηση. Ο Νικίας, υπερβολικά προληπτικός («ην γαρ τι και άγαν θειασμώ τε και τω τοιούτω προσκείμενος» λέει ο Θουκυδίδης), αρνήθηκε να δώσει τη διαταγή της αποχώρησης προτού παρέλθουν 27 ημέρες (τρεις φορές εννέα), όπως είχαν υποδείξει οι μάντεις.
Οι Συρακούσιοι εν τω μεταξύ, αντιλαμβανόμενοι τις δυσκολίες των αντιπάλων τους και έχοντας λάβει και άλλες ενισχύσεις, άρχισαν να επιτίθενται τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, στο κεντρικό λιμάνι της πόλης τους, όπου βρισκόταν ο αθηναϊκός στόλος. Την πρώτη ημέρα της επίθεσής τους επέφεραν μικρές απώλειες στους Αθηναίους στην ξηρά. Την επομένη επιτέθηκαν με 76 πλοία ενώ ταυτόχρονα το πεζικό τους εξαπέλυε επίθεση στην ξηρά. Οι Αθηναίοι αντιπαρέταξαν 86 πλοία. Ο Ευρυμέδων με το δεξιό κέρας του αθηναϊκού στόλου επιχείρησε να περικυκλώσει τα εχθρικά πλοία αλλά παρασύρθηκε προς την ξηρά και οι Συρακούσιοι, αφού εξουδετέρωσαν το κέντρο του αθηναϊκού σχηματισμού, τον απομόνωσαν στον μυχό του λιμανιού και τον σκότωσαν καταστρέφοντας το πλοίο του και όσα άλλα πλοία τον είχαν ακολουθήσει. Κατόπιν καταδίωξαν και τα υπόλοιπα αθηναϊκά πλοία και τα εξώθησαν προς τη στεριά.
Ο Γύλιππος από την ξηρά, βλέποντας τα διαδραματιζόμενα, έσπευσε με μέρος του στρατού του να καταλάβει την παραλία για να εξολοθρεύσει τους Αθηναίους που έβγαιναν από τα πλοία και για να βοηθήσει τους Συρακουσίους να τα καταλάβουν και να τα τραβήξουν στη στεριά. Προσέτρεξαν και άλλοι Συρακούσιοι καθώς και σύμμαχοί τους, αλλά οι Αθηναίοι υπερίσχυσαν, τους έτρεψαν σε φυγή σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς, και έσωσαν τα περισσότερα πλοία τους, τα οποία συγκέντρωσαν κοντά στο στρατόπεδό τους.
Οι Συρακούσιοι όμως δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. H επόμενη κίνησή τους ήταν να φράξουν το στενό στόμιο του λιμανιού παρατάσσοντας δίπλα δίπλα διαφόρων ειδών αγκυροβολημένα σκάφη ώστε τα αθηναϊκά πλοία να μην μπορούν να εκπλεύσουν.
Τα αθηναϊκά πλοία ξεκίνησαν αμέσως προς το φράγμα για να προσπαθήσουν να εκβιάσουν την έξοδό τους. Οι Συρακούσιοι, αφού τοποθέτησαν μερικά δικά τους πλοία να φυλάνε την έξοδο, παρέταξαν τον υπόλοιπο στόλο τους σε ημικύκλιο μέσα στο λιμάνι ώστε να μπορούν να επιτεθούν κατά των αντιπάλων τους από όλες τις πλευρές. Οταν οι Αθηναίοι πλησίασαν στο φράγμα, κατόρθωσαν να απωθήσουν τα πλοία που το φρουρούσαν αλλά αμέσως δέχθηκαν τις επιθέσεις των υπολοίπων από διάφορες κατευθύνσεις, και η ναυμαχία άρχισε από το φράγμα και εξαπλώθηκε σε όλο το λιμάνι «και ην καρτερά και οία ουχ ετέρα των προτέρων» κατά τα λόγια του Θουκυδίδη, σφοδρή δηλαδή και τέτοια που όμοιά της δεν είχε γίνει στο παρελθόν.
H ορμή των αντιπάλων ήταν μεγάλη και η έκταση του λιμανιού πολύ μικρή για τόσο πολλά πλοία, σχεδόν 200 όλα μαζί. Δεν υπήρχε αρκετός χώρος για ελιγμούς και τα πλοία στριμώχνονταν μεταξύ τους, και συχνά, ενώ δύο από αυτά ήταν κολλημένα μεταξύ τους λόγω εμβολισμού, ένα τρίτο ερχόταν να κολλήσει και αυτό, και δεν μπορούσαν να απαλλαγούν το ένα από το άλλο. Ο θόρυβος ήταν εκκωφαντικός από τις συνεχείς συγκρούσεις των πλοίων, από τους αλαλαγμούς των πολεμιστών και από τις κραυγές των κελευστών οι οποίοι αναγκάζονταν να επαναλαμβάνουν πολλές φορές τα παραγγέλματα για να μπορέσουν να ακουστούν, ενώ βροχή έπεφταν τα βέλη, τα ακόντια και οι πέτρες από το ένα πλοίο στο άλλο.
Νικητές στην πεισματική αναμέτρηση αναδείχθηκαν οι Συρακούσιοι. Ετρεψαν σε φυγή τους Αθηναίους, από τους οποίους, όσοι δεν χάθηκαν στη θάλασσα, βγήκαν στην ξηρά και έτρεξαν να σωθούν στο στρατόπεδό τους.
H τελική καταστροφή
Τα λατομεία των Συρακουσών, όπου κατέληξαν οι περισσότεροι αθηναίοι αιχμάλωτοι.
Οι Αθηναίοι δεν είχαν πλέον άλλη λύση παρά να δοκιμάσουν να διαφύγουν διά ξηράς προς κάποια φιλική περιοχή. Ξεκίνησαν την τρίτη ημέρα μετά τη ναυμαχία χωρισμένοι σε δύο τμήματα, ένα υπό τον Νικία και ένα υπό τον Δημοσθένη, και η πορεία τους διήρκεσε οκτώ ημέρες. Δεν ήταν όμως πορεία προς τη σωτηρία αλλά προς τον όλεθρο. Μάχονταν αδιάκοπα εναντίον του Γυλίππου και των Συρακουσίων που τους καταδίωκαν. Το τμήμα του Δημοσθένη, που βραδυπορούσε, παραδόθηκε πρώτο. Το τμήμα του Νικία πάσχιζε να φθάσει στον ποταμό Ασίναρο όχι μόνο με την ελπίδα ότι διαβαίνοντάς τον θα γλίτωνε αλλά και για να σβήσει τη δίψα που το βασάνιζε. Εφθασαν στον ποταμό βαλλόμενοι από βέλη και ακόντια. Ρίχτηκαν στα νερά του για να περάσουν και για να πιουν, άτακτα, στριμωγμένοι, πέφτοντας ο ένας πάνω στον άλλο, ποδοπατώντας ο ένας τον άλλο. Οι Συρακούσιοι, ψηλά από την όχθη, πύκνωναν τις βολές τους. Αθηναίοι έπεφταν συνεχώς σκοτωμένοι. Οι Πελοποννήσιοι κατέβηκαν στην κοίτη και βάλθηκαν να σφάζουν όσους βρίσκονταν εκεί. Το αναταραγμένο νερό ήταν γεμάτο αίμα. Οι ζωντανοί εξακολουθούσαν να πίνουν. Τελικά παραδόθηκε και το τμήμα του Νικία.
H τύχη των αιχμαλώτων υπήρξε τραγική. Οι στρατηγοί Νικίας και Δημοσθένης εκτελέστηκαν δημοσία. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στα λατομεία όπου έζησαν υπό συνθήκες αφάνταστα σκληρές. Αλλά όχι για πολύ. Οι περισσότεροι δεν άντεξαν στην πείνα και στη δίψα, στις αρρώστιες, στις κακουχίες. Πολλοί πουλήθηκαν ως δούλοι και γέμισε από αυτούς η Σικελία.
Απίστευτα μικρός ήταν ο αριθμός εκείνων που κατόρθωσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους από τις 40.000-50.000 άνδρες που είχαν λάβει μέρος στη σικελική εκστρατεία.
Εν τω μεταξύ στην Ελλάδα ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε ξαναρχίσει με όλη του την αγριότητα. Θα διαρκούσε άλλα 10 χρόνια, ως το 404 π.X., και θα έληγε με την οριστική συντριβή της Αθήνας.
KEMENA: ΙΩΑΝΝΑ ΖΟΥΛΑ
Το ΒΗΜΑ, 15/06/2003
http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13888&m=Y08&aa=1
Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2008
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: μεταφράσεις κειμένων ΧΙΙ
Ενότητα 12η
ΑΡΗΣ: Άκουσες, Ερμή, τι απειλές εκτόξευσε ο Δίας εις βάρος μας, πόσο αλαζονικά και απίστευτα; Εάν το επιθυμήσω, ισχυρίζεται, εγώ βέβαια από τον ουρανό θα αφήσω προς τα κάτω ένα σκοινί, κι εσείς θα με αναγκάσετε να το τραβήξω με δύναμη προς τα κάτω, αφού κρεμαστείτε, αλλά μάταια θα κοπιάσετε˙ γιατί δεν θα το τραβήξετε λοιπόν κάτω˙ κι αν εγώ επιθυμήσω να το τραβήξω πάνω, όχι μόνο εσάς, αλλά και τη γη συγχρόνως και τη θάλασσα τραβώντας μαζί θα τα σηκώσω ψηλά˙ και τα υπόλοιπα όσα κι εσύ άκουσες. Προσωπικά βέβαια δεν μπορώ να αρνηθώ ότι είναι ξεχωριστά από τον καθένα όλων μας ανώτερος και ισχυρότερος, δεν μπορώ όμως να πεισθώ ότι μας ξεπερνά τόσους μαζί.
ΕΡΜΗΣ: Σιωπή, Άρη! Γιατί δεν είναι ασφαλές να μιλάς έτσι, μη τυχόν γευτούμε κάποια συμφορά εξαιτίας της φλυαρίας.
ΑΡΗΣ: Αυτό όμως που μέσα στην απειλή του μου φάνηκε πιο γελοίο, καθώς το άκουγα, δεν θα μπορούσα να σου το αποκρύψω˙ γιατί θυμάμαι πριν από λίγο καιρό, όταν ο Ποσειδώνας και η Ήρα και η Αθηνά επαναστάτησαν και σχεδίαζαν να τον αιχμαλωτίσουν και να τον δέσουν χειροπόδαρα, πόσο τρομοκρατημένος ήταν, και μάλιστα ενώ ήταν τρεις, και αν η Θέτιδα δεν τον συμπονούσε και δεν καλούσε ως σύμμαχό του τον Βριάρεω που είχε εκατό χέρια, θα είχε αιχμαλωτιστεί μαζί με τον κεραυνό και τη βροντή του. Όταν σκεφτόμουν αυτά, μου ερχόταν να γελάσω με την κομπορρημοσύνη του.
ΑΡΗΣ: Άκουσες, Ερμή, τι απειλές εκτόξευσε ο Δίας εις βάρος μας, πόσο αλαζονικά και απίστευτα; Εάν το επιθυμήσω, ισχυρίζεται, εγώ βέβαια από τον ουρανό θα αφήσω προς τα κάτω ένα σκοινί, κι εσείς θα με αναγκάσετε να το τραβήξω με δύναμη προς τα κάτω, αφού κρεμαστείτε, αλλά μάταια θα κοπιάσετε˙ γιατί δεν θα το τραβήξετε λοιπόν κάτω˙ κι αν εγώ επιθυμήσω να το τραβήξω πάνω, όχι μόνο εσάς, αλλά και τη γη συγχρόνως και τη θάλασσα τραβώντας μαζί θα τα σηκώσω ψηλά˙ και τα υπόλοιπα όσα κι εσύ άκουσες. Προσωπικά βέβαια δεν μπορώ να αρνηθώ ότι είναι ξεχωριστά από τον καθένα όλων μας ανώτερος και ισχυρότερος, δεν μπορώ όμως να πεισθώ ότι μας ξεπερνά τόσους μαζί.
ΕΡΜΗΣ: Σιωπή, Άρη! Γιατί δεν είναι ασφαλές να μιλάς έτσι, μη τυχόν γευτούμε κάποια συμφορά εξαιτίας της φλυαρίας.
ΑΡΗΣ: Αυτό όμως που μέσα στην απειλή του μου φάνηκε πιο γελοίο, καθώς το άκουγα, δεν θα μπορούσα να σου το αποκρύψω˙ γιατί θυμάμαι πριν από λίγο καιρό, όταν ο Ποσειδώνας και η Ήρα και η Αθηνά επαναστάτησαν και σχεδίαζαν να τον αιχμαλωτίσουν και να τον δέσουν χειροπόδαρα, πόσο τρομοκρατημένος ήταν, και μάλιστα ενώ ήταν τρεις, και αν η Θέτιδα δεν τον συμπονούσε και δεν καλούσε ως σύμμαχό του τον Βριάρεω που είχε εκατό χέρια, θα είχε αιχμαλωτιστεί μαζί με τον κεραυνό και τη βροντή του. Όταν σκεφτόμουν αυτά, μου ερχόταν να γελάσω με την κομπορρημοσύνη του.
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: μεταφράσεις κειμένων ΧΙ
Ενότητα 11η
Αγησίλαε και όλοι οι παρόντες Λακεδαιμόνιοι, εγώ έγινα φίλος και σύμμαχός σας, όταν πολεμούσατε με τους Αθηναίους, και ισχυροποίησα το ναυτικό σας προσφέροντας χρήματα, ενώ στην ξηρά ο ίδιος μαχόμουν από το άλογό μου μαζί σας και καταδίωκα τους εχθρούς μέχρι τη θάλασσα. Και δεν θα μπορούσατε ίσως να μου καταλογίσετε ούτε ότι έκανα ούτε ότι είπα ως τώρα σε εσάς κάτι αμφίσημο / υποκριτικό όπως ακριβώς συμβαίνει με τον Τισσαφέρνη. Και ενώ σας συμπεριφέρθηκα με τέτοιον τρόπο, με αντιμετωπίζετε τώρα έτσι ώστε ούτε και δείπνο έχω στη χώρα μου, εάν δεν συγκεντρώσω κάτι από αυτά που εσείς ενδεχομένως αφήνετε πίσω, όπως ακριβώς τα θηρία. Και όσα ο πατέρας μού κληροδότησε οικήματα ωραία και κήπους γεμάτους δέντρα και άγρια ζώα, με τα οποία χαιρόμουν, όλα αυτά τα βλέπω άλλα κατεστραμμένα και άλλα κατακαμένα. Εάν λοιπόν εγώ δεν γνωρίζω ούτε τα ιερά ούτε τα δίκαια, εσείς όμως εξηγήστε μου πώς προβαίνουν σε αυτές τις πράξεις άντρες που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία.
Αγησίλαε και όλοι οι παρόντες Λακεδαιμόνιοι, εγώ έγινα φίλος και σύμμαχός σας, όταν πολεμούσατε με τους Αθηναίους, και ισχυροποίησα το ναυτικό σας προσφέροντας χρήματα, ενώ στην ξηρά ο ίδιος μαχόμουν από το άλογό μου μαζί σας και καταδίωκα τους εχθρούς μέχρι τη θάλασσα. Και δεν θα μπορούσατε ίσως να μου καταλογίσετε ούτε ότι έκανα ούτε ότι είπα ως τώρα σε εσάς κάτι αμφίσημο / υποκριτικό όπως ακριβώς συμβαίνει με τον Τισσαφέρνη. Και ενώ σας συμπεριφέρθηκα με τέτοιον τρόπο, με αντιμετωπίζετε τώρα έτσι ώστε ούτε και δείπνο έχω στη χώρα μου, εάν δεν συγκεντρώσω κάτι από αυτά που εσείς ενδεχομένως αφήνετε πίσω, όπως ακριβώς τα θηρία. Και όσα ο πατέρας μού κληροδότησε οικήματα ωραία και κήπους γεμάτους δέντρα και άγρια ζώα, με τα οποία χαιρόμουν, όλα αυτά τα βλέπω άλλα κατεστραμμένα και άλλα κατακαμένα. Εάν λοιπόν εγώ δεν γνωρίζω ούτε τα ιερά ούτε τα δίκαια, εσείς όμως εξηγήστε μου πώς προβαίνουν σε αυτές τις πράξεις άντρες που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία.
Αρχαία Γ' Γυμνασίου: μεταφράσεις κειμένων Χ
Ενότητα 10η
Όλοι οι άλλοι βέβαια όσοι εξορίζονται άδικα είτε παρακαλούν τους πολίτες να επιστρέψουν είτε, σε περίπτωση που αποτύχουν σε αυτό, κακολογούν την πατρίδα τους, επειδή κατά τη γνώμη τους τους συμπεριφέρθηκε άσχημα˙ προσωπικά όμως, επειδή ακριβώς ατύχησα μια φορά, χωρίς να το αξίζω για όσα έκανα ως πολίτης και, ενώ κατηγορούσα άλλους, καταδικάστηκα ο ίδιος, δυσανασχετώ βέβαια, όπως ακριβώς είναι εύλογο, αλλά δεν αγανακτώ καθόλου. Γιατί δεν είμαι τόσο ανόητος ώστε, από την πόλη από την οποία εξορίστηκε ο Θεμιστοκλής που απελευθέρωσε την Ελλάδα, και όπου ο Μιλτιάδης, επειδή όφειλε ένα μικρό χρέος στο δημόσιο, πέθανε στη φυλακή στα γηρατειά του, με αυτή την πόλη να νομίζω ότι χρειάζεται να αγανακτεί ο Αισχίνης ο γιος του Ατρόμητου επειδή εξορίζεται, αν έπαθε κάτι από τα συνηθισμένα στους Αθηναίους. Αλλά προσωπικά βέβαια ίσως πιστέψω κιόλας ότι αυτό εύλογα μπορεί να είναι λαμπρό, το να έχω πέσει στην αφάνεια για τις μελλοντικές γενιές μαζί με εκείνους και να έχω αξιωθεί να υποστώ όμοιες συμφορές με εκείνους.
Όλοι οι άλλοι βέβαια όσοι εξορίζονται άδικα είτε παρακαλούν τους πολίτες να επιστρέψουν είτε, σε περίπτωση που αποτύχουν σε αυτό, κακολογούν την πατρίδα τους, επειδή κατά τη γνώμη τους τους συμπεριφέρθηκε άσχημα˙ προσωπικά όμως, επειδή ακριβώς ατύχησα μια φορά, χωρίς να το αξίζω για όσα έκανα ως πολίτης και, ενώ κατηγορούσα άλλους, καταδικάστηκα ο ίδιος, δυσανασχετώ βέβαια, όπως ακριβώς είναι εύλογο, αλλά δεν αγανακτώ καθόλου. Γιατί δεν είμαι τόσο ανόητος ώστε, από την πόλη από την οποία εξορίστηκε ο Θεμιστοκλής που απελευθέρωσε την Ελλάδα, και όπου ο Μιλτιάδης, επειδή όφειλε ένα μικρό χρέος στο δημόσιο, πέθανε στη φυλακή στα γηρατειά του, με αυτή την πόλη να νομίζω ότι χρειάζεται να αγανακτεί ο Αισχίνης ο γιος του Ατρόμητου επειδή εξορίζεται, αν έπαθε κάτι από τα συνηθισμένα στους Αθηναίους. Αλλά προσωπικά βέβαια ίσως πιστέψω κιόλας ότι αυτό εύλογα μπορεί να είναι λαμπρό, το να έχω πέσει στην αφάνεια για τις μελλοντικές γενιές μαζί με εκείνους και να έχω αξιωθεί να υποστώ όμοιες συμφορές με εκείνους.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)