Νέες τεχνολογίες και αρχαία ελληνικά

Βλ. http://www.netschoolbook.gr/epimorfosi/hatzimavroudi.html για ένα τμήμα από το βιβλίο της Ελένης Χατζημαυρουδή Η Διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το Πρωτότυπο στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2007, σχετικά με τις προοπτικές που ανοίγονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών.

Παράλληλα κείμενα

Σε περίπτωση που κάποιο κείμενο δίνεται ως παράλληλο και δεν υπάρχει χρόνος να προσπελαστεί διεξοδικά, είναι χρήσιμο να συνοδεύεται από τη μετάφρασή του. Η πρακτική αυτή επιτρέπει επιπλέον στον διδάσκοντα να χρησιμοποιήσει ως παράλληλα ακόμη και αποσπάσματα από έργα που δεν είναι γραμμένα στην αττική διάλεκτο, χωρία από την επική και τη λυρική ποίηση, για παράδειγμα, ή τον Ηρόδοτο ή χορικά των τραγωδιών. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα θεώρησης διαφορετικών οπτικών σχετικά με το ίδιο θέμα, αποκαλύπτεται ένας γόνιμος διάλογος μεταξύ ποικίλων κειμένων (διακειμενικότητα), ενώ παράλληλα ανοίγονται προοπτικές για ευρύτερη προσέγγιση των μαθητών στον αρχαίο κόσμο, τους συγγραφείς και τα κείμενα. Τα παράλληλα κείμενα που εξετάζονται σε νεοελληνική μετάφραση αποτελούν ένα ανοιχτό παράθυρο προς την αρχαία γραμματεία, ενώ συνιστούν έρεισμα για γόνιμες συγκρίσεις με τη σύγχρονη εποχή και τον κόσμο των μαθητών.

Τα παιδιά συνειδητοποιούν άλλωστε με τον τρόπο αυτό ότι στην Αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούνταν περισσότερες διάλεκτοι και όχι μόνο η αττική, κατανοούν ότι το γραμματειακό είδος βρισκόταν σε άμεση σύνδεση με τη γλώσσα στην οποία εκφραζόταν και συλλαμβάνουν μια εικόνα της αρχαιοελληνικής γραμματείας πλησιέστερη στην πραγματικότητα.

Αν υπάρχει έγκριτη φιλολογική μετάφραση των σχετικών χωρίων, προκρίνεται ασφαλώς αυτή. Ωστόσο, ενδκείκνυται να δίνεται και το πρωτότυπο κείμενο, όχι μόνο η μετάφραση. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται αντιληπτή γενικότερα η προέλευση της απόδοσης από ένα άλλο κείμενο. Παράλληλα διευκολύνεται η σύγκριση, ενώ, σε περίπτωση που παραστεί ανάγκη, ανατρέχει εύκολα ο αναγνώστης σε λέξεις και φράσεις του αρχαίου κειμένου.

Παράδειγμα

Ενδεικτικά μπορεί να εξεταστεί ο μύθος του Αισώπου σχετικά με τη δύστροπη γυναίκα που διδασκόταν μέχρι το σχολικό έτος 2005-2006 στην Α' Γυμνασίου (16η Ενότητα):

Ἔχων τις γυναῖκα πρὸς πάντα λίαν τὸ ἦθος ἀργαλέαν ἐβουλήθη γνῶναι εἰ καὶ πρὸς τοὺς πατρῴους οἰκέτας ὁμοίως διάκειται˙ ὅθεν μετὰ προφάσεως εὐλόγου πρὸς τὸν πατέρα αὐτὴν ἔπεμψε. Μετὰ δὲ ὀλίγας ἡμέρας ἐπανελθούσης αὐτῆς ἐπυνθάνετο πῶς αὐτὴν οἱ οἰκεῖοι προσεδέξαντο. Τῆς δὲ εἰπούσης «οἱ βουκόλοι καὶ οἱ ποιμένες με ὑπεβλέποντο», ἔφη πρὸς αὐτὴν «ἀλλ’, ὦ γύναι, εἰ τούτους ἀπήχθου οἳ ὄρθρου μὲν τὰς ποίμνας ἐξελαύνοντο, ὀψὲ δὲ εἰσίασι, τί χρὴ προσδοκᾶν περὶ τούτων οἷς πᾶσαν τὴν ἡμέραν συνδιέτριβες;»
Οὕτω πολλάκις ἐκ τῶν μικρῶν τὰ μεγάλα καὶ ἐκ τῶν προδήλων τὰ ἄδηλα γνωρίζεται.

Καθώς το κείμενο δεν προβλέπεται να διδαχθεί από το σχολικό έτος 2006-2007 και εξής παρατίθενται στο σημείο αυτό μόνο τα παράλληλα χωρία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμη και σε συνδυασμό με άλλα αποσπάσματα ανάλογου περιεχομένου. Γενικότερα η θέση της γυναίκας στην αρχαιοελληνική κοινωνία αποτελεί για τα παιδιά ένα ενδιαφέρον θέμα, ιδιαίτερα εφόσον τους δοθεί η δυνατότητα να προχωρήσουν σε σύγκριση με τη σύγχρονη εποχή. Μπορούν να διερευνηθούν ο ψόγος της γυναίκας, ο έπαινος, η αντιπαράθεσή τους, καθώς και γενικότερα η θέση της γυναίκας στην αρχαιοελληνική κοινωνία σε σύγκριση με τη σύγχρονη εποχή μέσα από χωρία.

Στόχος δεν είναι βέβαια μόνο η αναζήτηση και ο εντοπισμός σχετικών χωρίων αλλά η διερεύνησή τους από τους μαθητές, με γόνιμες συζητήσεις γύρω από την ιδέα ότι ο θεός έπλασε τη γυναίκα ως συμφορά για τον άντρα και το ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή γεννήθηκε και αναπτύχθηκε. Η χρήση φύλλων εργασίας που συμπληρώνονται από τους μαθητές συντελούν στην οργάνωση των στοιχείων που εξετάζονται κάθε φορά. Αναλογίες ή διαφοροποιήσεις σε σχέση με αντιλήψεις της σύγχρονης εποχής μπορούν να αξιοποιηθούν δημιουργικά από τους μαθητές κατά τη σύνθεση ποικίλων τύπων κειμένου. Από το ρεπερτόριο αρχαιοελληνικών χωρίων σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα μνημονεύονται ενδεικτικά:
α. ο μύθος της Πανδώρας από τον Ησίοδο, σύμφωνα με τον οποίο ο Δίας, οργισμένος με τον Προμηθέα που κλέβει τη φωτιά, προστάζει τον Ήφαιστο να πλάσει μια γυναίκα-συμφορά για τους ανθρώπους[1]˙
β. ο Ίαμβος κατά Γυναικών του Σημωνίδη του Αμοργίνου, με δέκα αλλόκοτες γυναικογονίες, που ανάγουν τη δημιουργία του είδους σε ζώα και σε στοιχεία της φύσης[2].

Τα κείμενα που επιλέγονται φροντίζουμε να είναι κατάλληλα για την ηλικία των παιδιών και πρόσφορα για τα ενδιαφέροντά τους. Από το τελευταίο έργο μπορούν να εξεταστούν λόγου χάρη οι στίχοι σχετικά με τη γυναίκα που γεννήθηκε από την αλεπού, τη γη, τη φοράδα και τη θάλασσα σε αντιπαράθεση με αυτούς που αναφέρονται στη γυναίκα την προερχόμενη από τη μέλισσα:

τὴν δ᾽ ἐξ ἀλιτρῆς θεὸς ἔθηκ᾽ ἀλώπεκος
γυναῖκα πάντων ἴδριν· οὐδέ μιν κακῶν
λέληθεν οὐδὲν οὐδὲ τῶν ἀμεινόνων·
τὸ μὲν γὰρ αὐτῶν εἶπε πολλάκις κακόν,
τὸ δ᾽ ἐσθλόν· ὀργὴν δ᾽ ἄλλοτ᾽ ἀλλοίην ἔχει.
(απ. 7.7-11)

Την άλλη έπλασε ο Θεός απ’ την παμπόνηρη
αλεπού,
όλα τα ξέρει η γυναίκα αυτή: τι είναι κακό,
τι είναι καλύτερο; - τίποτε, μα τίποτε δεν της
ξεφεύγει.
κακό είπε το καλό πολλές φορές, και το κακό
τό ’πε καλό˙ οι διαθέσεις της αλλάζουν
συνεχώς.

τὴν δὲ πλάσαντες γηΐνην Ὀλύμπιοι
ἔδωκαν ἀνδρὶ πηρόν· οὔτε γὰρ κακὸν
οὔτ᾽ ἐσθλὸν οὐδὲν οἶδε τοιαύτη γυνή·
ἔργων δὲ μοῦνον ἐσθίειν ἐπίσταται.
κὤταν κακὸν χειμῶνα ποιήσηι θεός,
ῥιγῶσα δίφρον ἄσσον ἕλκεται πυρός.
(απ. 7.21-26)

Την άλλη πάλι του Ολύμπου οι θεοί πλάθοντας
απ’ τη γη
την έδωσαν στον άντρα να τον βλάπτει. Τι το
κακό;
Τι είναι καλό; - Όλα αυτή η γυναίκα τ’ αγνοεί.
Μόνη δουλειά που ξέρει είναι να τρώει.
Και όταν βαρυχειμωνιά στείλει ο θεός, νιώθει το
ρίγος
και το σκαμνί που κάθεται τραβά προς τη
φωτιά.

τὴν δ᾽ ἵππος ἁβρὴ χαιτέεσσ᾽ ἐγείνατο,
ἣ δούλι᾽ ἔργα καὶ δύην περιτρέπει,
κοὔτ᾽ ἂν μύλης ψαύσειεν, οὔτε κόσκινον
ἄρειεν, οὔτε κόπρον ἐξ οἴκου βάλοι,
οὔτε πρὸς ἰπνὸν ἀσβόλην ἀλεομένη
ἵζοιτ᾽. ἀνάγκηι δ᾽ ἄνδρα ποιεῖται φίλον·
λοῦται δὲ πάσης ἡμέρης ἄπο ῥύπον
δίς, ἄλλοτε τρίς, καὶ μύροις ἀλείφεται,
αἰεὶ δὲ χαίτην ἐκτενισμένην φορεῖ
βαθεῖαν, ἀνθέμοισιν ἐσκιασμένην.
καλὸν μὲν ὦν θέημα τοιαύτη γυνὴ
ἄλλοισι, τῶι δ᾽ ἔχοντι γίνεται κακόν,
ἢν μή τις ἢ τύραννος ἢ σκηπτοῦχος ἦι,
ὅστις τοιούτοις θυμὸν ἀγλαΐζεται.
(απ. 7. 57-70)

Την άλλη γέννησε φοράδα παχουλή με χαίτη
μακριά,
βαριές δουλειές και συγυρίσματα τα αποφεύγει.
Χειρόμυλο; Ούτε που θ’ άγγιζε. Κόσκινο;
Ούτε που θα σήκωνε ποτέ.
Από το σπίτι έξω δεν θα πετούσε τη βρωμιά.
Στο μαγειρείο; Ποτέ δεν θα καθόταν γιατί
αποφεύγει
την καπνιά. Ανόρεχτα, με το στανιό τον άντρα
της κάνει εραστή.
Πλένει ολάκερο το σώμα της την κάθε μέρα
δυο,
άλλοτε τρεις φορές κι αλείφεται με μύρα,
πάντοτε τη χαίτη την έχει καλοχτενισμένη
μακριά, κι είναι στεφανωμένη με λουλούδια.
Ωραίο είναι θέαμα γυναίκα σαν αυτή
στους άλλους, σ’ όποιον την έχει είναι συμφορά,
εκτός αν είναι τύραννος ή μεγιστάνας,
που ενδομύχως για αποκτήματα τέτοια
καμαρώνει.

τὴν δ᾽ ἐκ θαλάσσης, ἣ δύ᾽ ἐν φρεσὶν νοεῖ·
τὴν μὲν γελᾶι τε καὶ γέγηθεν ἡμέρην·
ἐπαινέσει μιν ξεῖνος ἐν δόμοις ἰδών·
"οὐκ ἔστιν ἄλλη τῆσδε λωΐων γυνὴ
ἐν πᾶσιν ἀνθρώποισιν οὐδὲ καλλίων"·
τὴν δ᾽ οὐκ ἀνεκτὸς οὐδ᾽ ἐν ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν
οὔτ᾽ ἄσσον ἐλθεῖν, ἀλλὰ μαίνεται τότε
ἄπλητον ὥσπερ ἀμφὶ τέκνοισιν κύων,
ἀμείλιχος δὲ πᾶσι κἀποθυμίη
ἐχθροῖσιν ἶσα καὶ φίλοισι γίνεται·
ὥσπερ θάλασσα πολλάκις μὲν ἀτρεμὴς
ἕστηκ᾽, ἀπήμων, χάρμα ναύτηισιν μέγα,
θέρεος ἐν ὥρηι, πολλάκις δὲ μαίνεται
βαρυκτύποισι κύμασιν φορεομένη.
ταύτηι μάλιστ᾽ ἔοικε τοιαύτη γυνὴ
ὀργήν· φυὴν δὲ πόντος ἀλλοίην ἔχει.
(απ. 7. 27-42)

Την άλλη πάλι απ’ τη θάλασσα, δίβουλη.
Γελά τη μιαν μέρα και λάμπει από χαρά˙
Ο επισκέπτης του σπιτιού θα την παινέσει:
«Καλύτερη γυναίκα από τούτη στον κόσμο

όλο δεν υπάρχει, καμιά δεν είναι ωραιότερη!»
Στα μάτια της την άλλη μέρα δεν θέλει να τον
δει,
ούτε και να τον πλησιάσει. Μαίνεται τότε
απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά
της.
Αμείλικτη σε όλους, με μούτρα ξινισμένα
Συμπεριφέρεται το ίδιο σε φίλους και σ’
εχθρούς.
Όπως κι η θάλασσα˙ πολλές φορές στέκεται
ακίνητη, κακό δεν κάνει, χαρά μεγάλη για τους
ναυτικούς,
το καλοκαίρι. Πολλές φορές λυσσομανά,
βαρύκτυπα τα κύματα την παρασύρουν.
Σ’ αυτήν τη θάλασσα μοιάζουν τέτοιας
γυναίκας
τα αισθήματα. Το φυσικό του πόντου; - η
αλλαγή!

τὴν δ᾽ ἐκ μελίσσης· τήν τις εὐτυχεῖ λαβών·
κείνηι γὰρ οἴηι μῶμος οὐ προσιζάνει,
θάλλει δ᾽ ὑπ᾽ αὐτῆς κἀπαέξεται βίος,
φίλη δὲ σὺν φιλέοντι γηράσκει πόσει
τεκοῦσα καλὸν κὠνομάκλυτον γένος.
κἀριπρεπὴς μὲν ἐν γυναιξὶ γίνεται
πάσηισι, θείη δ᾽ ἀμφιδέδρομεν χάρις.
οὐδ᾽ ἐν γυναιξὶν ἥδεται καθημένη
ὅκου λέγουσιν ἀφροδισίους λόγους.
τοίας γυναῖκας ἀνδράσιν χαρίζεται
Ζεὺς τὰς ἀρίστας καὶ πολυφραδεστάτας·
(απ. 7. 83-93)

Από την μέλισσα την άλλη˙ την παίρνεις κι
ευτυχείς.
Μόνο σε κείνη το ψεγάδι κοντά της να καθήσει
δεν μπορεί.
Φουντώνει και θ’ αυξάνεται χάρη σ’ αυτήν το
βιος.
Γερνά τ’ ανδρόγυνο και μένει η αγάπη
αμοιβαία.
Έχει γεννήσει όμορφα παιδιά και έχουν όνομα
καλό.
Ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ξεχωρίζει,
η χάρη που ολόκληρη την περιβάλλει είναι
θεϊκή,
χαρά δεν νιώθει με τη συντροφιά των γυναικών
που κάθονται και ανταλλάσσουν προστυχιές.
Ό,τι καλύτερο κι ό,τι πιο γνωστικό στους άντρες
έχει ο Δίας να δωρίσει είναι γυναίκες σαν κι
αυτές.

Παράλληλα με την ησιόδεια διήγηση σχετικά με την Πανδώρα η παρουσίαση της αγγειογραφίας με αντικείμενο τη δημιουργία της από τον Ήφαιστο και την ετοιμασία της από την Αθηνά παρέχει πολλαπλές δυνατότητες, κυρίως όμως ενδιαφέρει ως προς τη συγκριτική ανάγνωση κειμένου και εικόνας.

Η δημιουργία της Πανδώρας από την Αθηνά και τον Ήφαιστο, Ζωγράφος Tarquinia, 470-460 π.Χ. (Βρετ. Μουσείο)

Στο πλαίσιο ενός φύλλου εργασίας μπορεί παράλληλα να αξιοποιηθεί από τους μαθητές και το παρακάτω απόσπασμα από ένα μυθιστόρημα γνωστής φιλολόγου [3], με τη συναίσθηση βέβαια ότι πρόκειται για μία σύγχρονη «ανάγνωση» του αρχαιοελληνικού κόσμου:

«Αυτή την ιστορία δεν τη γνωρίζω», παρατήρησε η Μέγω.
«Ίσως ξέρεις άλλες εκδοχές της, με άλλα ονόματα. Αλλά οι ντόπιοι την αφηγούνται ως εξής. Υπήρχε, λέει, ένας Αθηναίος βασιλιάς που είχε δύο κόρες, την Πρόκνη και τη Φιλομήλα και πάντρεψε την Πρόκνη με έναν άντρα που ονομαζόταν Τηρέας, που κάποιοι λένε πως ήταν από τη Θράκη και άλλοι λένε πως ήταν Έλληνας από τη Φωκίδα. Ο Τηρέας και η Πρόκνη απέκτησαν ένα γιο, τον Ίτυ, αλλά στη συνέχεια ο Τηρέας ερωτεύτηκε την αδελφή της γυναίκας του, τη Φιλομήλα. Οι λεπτομέρειες ποικίλλουν στις διάφορες ιστορίες:άλλοι λένε πως βίασε τη Φιλομήλα, άλλοι πως την εξαπάτησε και την ξελόγιασε λέγοντάς της ψέματα πως η αδελφή της ήταν νεκρή. Μετά έκοψε τη γλώσσα της, έτσι ώστε να μην μπορεί να πει σε κανέναν τι της είχε κάνει. Αλλά η Φιλομήλα κέντησε την ιστορία της σε έναν χιτώνα και τον έστειλε στην Πρόκνη. Η Πρόκνη αναζήτησε την αδελφή της, τη βρήκε και στη συνέχεια σκότωσε το γιο της, τον Ίτυ, τον έβρασε και τον σέρβιρε στον Τηρέα για να τον φάει. Όταν ο Τηρέας κατάλαβε τι είχε κάνει η Πρόκνη, κυνήγησε τις δυο αδελφές με ένα τσεκούρι, αλλά εκείνες προσευχήθηκαν στους θεούς, και οι θεοί μεταμόρφωσαν και τους τρεις τους σε πουλιά: η Πρόκνη έγινε αηδόνα, η Φιλομήλα χελιδόνα και ο Τηρέας τσαλαπετεινός».
«Καθόλου ευχάριστη ιστορία».
«Πράγματι. Τινόημα θα είχε να φτιάχνουμε ιστορίες που θα λένε στους ανθρώπους ό,τι θέλουν ν’ ακούσουν; Πρέπει να τους διδάξουμε και την πραγματικότητα…»
«Η πραγματικότητα είναι ότι όλες οι γυναίκες είναι κακές ή μπορούν να γίνουν κακές, κι έτσι δεν πρέπει να τους δείχνεις εμπιστοσύνη», είπε απότομα η Θεανώ.
«Την έχουμε ξανακάνει αυτή τη συζήτηση, Θεανώ», είπε η Χλόη ανυπόμονα. «Και σου είπα πως οι μύθοι δεν είναι τόσο απλοί. Όταν άκουσα για πρώτη φορά αυτές τις ιστορίες, σκέφτηκα: Χαρακτηριστικές ιστορίες φτιαγμένες από τους άντρες ενάντια στις γυναίκες. Και είναι αλήθεια, αυτό είναι ένα από τα πράγματα που λένε αυτές οι ιστορίες, ότι οι γυναίκες μπορούν να γίνουν κακές. Κι όταν συμβαίνει αυτό, τότε χρησιμοποιούν τα όπλα των αδυνάτων, που είναι δόλια και βίαια, και πληγώνουν τους άντρες εκεί που είναι ευάλωτοι, σκοτώνοντας τους γιους τους. Αλλά δεν είναι μονάχα αυτό το νόημά τους. Είναι επίσης και μια προειδοποίηση προς τους άντρες. Τους λένε πως, αν καταχραστούν τη δύναμή τους, θα είναι δικό τους το λάθος, αν στη συνέχεια συμβεί κάποια καταστροφή. Οι γυναίκες κάνουν λάθη και γίνονται κακές, αλλά το κάνουν επειδή οι άντρες τις κακομεταχειρίστηκαν –ακόμη και η Μήδεια. Έτσι, λοιπόν, είναι μια προειδοποίηση προς τους άντρες: μην καταχράστε την εξουσία που έχετε απέναντι στις γυναίκες, αλλιώς θα υποφέρετε κι εσείς.»

[1] Βλ. Ησίοδο Θεογονία στ. 570-615 και Έργα στ. 54-105.
[2] Βλ. Μ. Ζ. Κοπιδάκη (επιμ.) 1996: Σημωνίδη Αμοργίνου Ίαμβος κατά γυναικών, εκδ. Ιστός, Αθήνα.

[3] Βλ. Chr. Elfwood 2003: Ένας πολύ κλασικός φόνος (μτφρ. Ε. Καπετανάκη), εκδ. Λιβάνη, σσ. 114-115.

Παράδειγμα κειμενοκεντρικής προσέγγισης

(βάσει του παραδείγματος που παρατίθεται στην Ε. Χατζημαυρουδή: Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών από το Πρωτότυπο στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 118 κ.ε.)

Το κείμενο αντλείται από την 4η ενότητα του βιβλίου της Β' Γυμνασίου που διδασκόταν μέχρι το σχολικό έτος 2006-2007:

Αἰτιασάμενος δὲ Δαρεῖος ἡμᾶς τε καὶ Ἐρετριέας, Σάρδεσιν ἐπιβουλεῦσαι προφασιζόμενος, πέμψας μυριάδας μὲν πεντήκοντα ἔν τε πλοίοις καὶ ναυσί, ναῦς δὲ τριακοσίας, Δᾶτιν δὲ ἄρχοντα, εἶπεν ἥκειν ἄγοντα Ἐρετριέας καὶ Ἀθηναίους, εἰ βούλοιτο τὴν ἑαυτοῦ κεφαλὴν ἔχειν˙
ὁ δὲ πλεύσας εἰς Ἐρέτριαν ἐπ’ ἄνδρας, οἳ τῶν τότε Ἑλλήνων ἐν τοῖς εὐδοκιμωτάτοις ἦσαν τὰ πρὸς τὸν πόλεμον καὶ οὐκ ὀλίγοι, τούτους ἐχειρώσατο μὲν ἐν τρισὶν ἡμέραις, διηρευνήσατο δὲ αὐτῶν πᾶσαν τὴν χώραν, ἵνα μηδεὶς ἀποφύγοι, τοιούτῳ τρόπῳ˙ ἐπὶ τὰ ὅρια ἐλθόντες τῆς Ἐρετρικῆς οἱ στρατιῶται αὐτοῦ, ἐκ θαλάττης εἰς θάλατταν διαστάντες, συνάψαντες τὰς χεῖρας διῆλθον ἅπασαν τὴν χώραν, ἵν’ ἔχοιεν τῷ βασιλεῖ εἰπεῖν ὅτι οὐδεὶς σφᾶς ἀποπεφευγὼς εἴη.
(Πλάτ. Μενέξ. 240a-c, 4ος αι. π.Χ.)

Το συγκεκριμένο χωρίο προέρχεται από ένα φιλοσοφικό κείμενο, τον Μενέξενο του Πλάτωνα. Προέρχεται λοιπόν από τον χώρο της Αθήνας και ανήκει στον 4ο αι. π.Χ. Θέμα του είναι η εκστρατεία των Δάτη και Αρταφέρνη στην Ερέτρια. Στο διαδίκτυο εύκολα μπορούν να εντοπιστούν σχετικοί χάρτες. Ενδεικτικά παρατίθεται στο σημείο αυτό ο γενικός χάρτης που εντοπίζεται στη διεύθυνση www.e-yliko.gr/ στο Υποστηρικτικό Υλικό των Φιλολογικών Μαθημάτων (Ιστορία – Αρχαϊκή Περίοδος – Ιω. Ηλιοπούλου: «Χάρτες αρχαίας ιστορίας: από την εποχή του Χαλκού έως τους Περσικού Πολέμους»).

Χρήσιμος κρίνεται πάντως και ένας χάρτης στον οποίο διακρίνεται αποκλειστικά η Ερέτρια και η Αθήνα, προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα οι μαθητές τον χώρο στον οποίο εφαρμόστηκε η περιγραφόμενη στο κείμενο πολεμική τακτική.

Η σύνδεση του θέματος με τους Περσικούς Πολέμους μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση αρκετών σημείων του κειμένου: η επίθεση ενάντια στους Αθηναίους και τους Ερετριείς αποκτά νόημα, όταν οι μαθητές φέρουν στο μυαλό τους την παρέμβαση των δύο πόλεων στην Ιωνική Επανάσταση ως αφορμή για την εκστρατεία των Δάτη και Αρταφέρνη. Η αφορμή δηλώνεται στο χωρίο με την μετοχή αἰτιασάμενος, ενώ η διαφοροποίηση του πραγματικού στόχου του Δαρείου διαφαίνεται στη μετοχή προφασιζόμενος καθώς και στον υπερβολικό αριθμό αντρών και πλοίων που κινητοποιούνται για το εγχείρημα αυτό.

Το γεγονός ότι το χωρίο αντλείται από φιλοσοφικό κείμενο απαλλάσσει τον δημιουργό του από το χρέος της πιστής απόδοσης των ιστορικών γεγονότων, στοιχείο που θα αναμενόταν, για παράδειγμα, στον Ηρόδοτο, στο έργο δηλαδή που αναφέρεται κατεξοχήν στους Περσικούς Πολέμους. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί η παράλειψη του ονόματος του Αρταφέρνη ως ηγέτη του εκστρατευτικού σώματος και η μνεία αποκλειστικά του Δάτη στον ρόλο αυτό. Στόχος δεν είναι άλλωστε η δήλωση των αρχηγών του στρατού αλλά η δέσμευσή τους να αιχμαλωτίσουν όλους ανεξαιρέτως τους Ερετριείς και τους Αθηναίους˙ η ρήτρα είναι πολύ βαριά και ισοδυναμεί με αποκεφαλισμό των αρχιστρατήγων. Το ζήτημα αυτό εξηγεί και την τακτική της σαγήνης που εφαρμόζεται στο τελευταίο τμήμα του χωρίου. Οι δύο τελευταίες προτάσεις (ἵν’ ἔχοιεν τῷ βασιλεῖ εἰπεῖν ὅτι οὐδεὶς σφᾶς ἀποπεφευγὼς εἴη) κλείνουν «κυκλικά» το απόσπασμα παρουσιάζοντας στην πραγματική του ένταση τον στόχο του στρατού που απορρέει από τη διαταγή του Δαρείου (εἰ βούλοιτο τὴν ἑαυτοῦ κεφαλὴν ἔχειν). Στην πορεία του λόγου η δύναμη του περσικού στρατού διαφαίνεται μέσα από την αναφορά στη γενναιότητα των Ερετριέων (δεν ήταν ευκαταφρόνητοι αντίπαλοι αλλά από τους πιο γενναίους τότε Έλληνες), τον αριθμό τους (σχήμα λιτότητας: δεν ήταν λίγοι) και τον ελάχιστο χρόνον που χρειάστηκε για να τους υποτάξει ο Δάτης (τρεις μέρες).

Ειδικότερα ο διδάσκων μπορεί να επιμείνει στην εξέταση της μεθόδου που ονομάζεται σαγήνη˙ η ονομασία που παραδίδεται από άλλες πηγές για τη στρατηγική παρέχει μάλιστα την ευκαιρία για διαθεματική προσέγγιση με ποικίλες αναφορές στο σχετικό λεξιλόγιο και τη μεταφορική του χρήση σε σύνδεση με τον λόγο. Μπορεί να γίνει λόγος για

α. την πρώτη σημασία της λέξης σαγήνη, το δίχτυ δηλαδή που χρησιμοποιούνταν είτε στην αλιεία είτε στο κυνήγι,

β. την περσική συνήθεια να αιχμαλωτίζονται όλοι οι κάτοικοι ενός νησιού με τη συγκρότηση ενός ανθρώπινου διχτυού από τους στρατιώτες και την εξονυχιστική έρευνα της περιοχής, καθώς και

γ. τη μεταφορική χρήση του ρήματος σαγηνεύω και γενικότερα της αντίστοιχης εικόνας που δημιουργείται.

Ψηφιδωτό (περ. 4ος αι., Μουσείο Αντιόχειας): ο Έρωτας ψαρεύει (www.theoi.com/Gallery/231.12.html)

Στην περίπτωση αυτή μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως παράλληλα κείμενα:
α. Για τη δεύτερη σημασία τουλάχιστον η μετάφραση του ηροδότειου κειμένου 6. 31 στο οποίο περιγράφεται η χρήση της πολεμικής σαγήνης στα νησιά. Ωστόσο η συμπαράθεση του αρχαιοελληνικού κειμένου ενδείκνυται, γιατί περιλαμβάνει και τη μνεία του ρήματος σαγηνεύω:

ὁ δὲ ναυτικὸς στρατὸς ὁ Περσῶν (…) αἱρεῖ εὐπετῶς τὰς νήσους τὰς πρὸς τῇ ἡπείρῳ κειμένας, Χίον καὶ Λέσβον καὶ Τένεδον. (…) οἱ βάρβαροι ἐσαγήνευον τοὺς ἀνθρώπους. Σαγηνεύουσι δὲ τόνδε τὸν τρόπον˙ ἀνὴρ ἀνδρὸς ἁψάμενος τῆς χειρὸς ἐκ θαλάσσης τῆς βορείας ἐπὶ τὴν νοτίαν διήκουσι καὶ ἔπειτα διὰ πάσης τῆς νήσου διέρχονται ἐκθηρεύοντες τοὺς ἀνθρώπους.
(διασκευή από τον Ηρόδοτ. 6. 31)

β. Για την εικόνα που αντιστοιχεί στην τρίτη σημασία, πέρα από την εικόνα της σ. 9, ένα χωρίο από την Καινή Διαθήκη για την ιδιότητα των Αποστόλων να «αλιεύουν» ανθρώπους:

περιπατῶν δὲ παρὰ τὴν θάλασσαν τῆς Γαλιλαίας εἶδε δύο ἀδελφοὺς, Σίμωνα τὸν λεγόμενον Πέτρον καὶ Ἀνδρέαν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, βάλλοντας ἀμφίβληστρον εἰς τὴν θάλασσαν˙ ἦσαν γὰρ ἁλιεῖς. καὶ λέγει αὐτοῖς˙ δεῦτε ὀπίσω μου καὶ ποιήσω ὑμᾶς ἁλιεῖς ἀνθρώπων.
(Κατὰ Ματθαῖον 4. 18-19[1])

ἀμφίβληστρον, τό: δίχτυ

Ως προς την τελευταία σημασία μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί η νεοελληνική έννοια του όρου σαγήνη, «η δύναμη κάποιου να «κατακτά» τους άλλους», με τα παράγωγα και τα συνώνυμά της (π.χ. για το ρήμα οι όροι: «γοητεύω», «θέλγω», «μαγεύω» και «παρασύρω»). Μετά από τη σχετική συζήτηση στην τάξη οι μαθητές, στο πλαίσιο για παράδειγμα μιας άσκησης, μπορούν να συνθέσουν με τους όρους αυτούς ένα δικό τους κείμενο, μια επιστολή σε κάποιο φιλικό τους πρόσωπο λόγου χάρη με θέμα την παρουσίαση ενός ανθρώπου που τους γοητεύει ή αποτελεί γι’ αυτούς πρότυπο. Έτσι διδάσκεται με τρόπο πιο φυσικό το λεξιλόγιο σε σύνδεση με το αρχαιοελληνικό κείμενο του α’ μέρους της ενότητας και στο πλαίσιο ενός νεοελληνικού κειμένου, χωρίς να επιβάλλεται η απομνημόνευση εκτενών καταλόγων λέξεων.

[1] Βλ. επίσης Κατὰ Μάρκον 1. 16-17 και περαιτέρω Κατὰ Λουκ. 5. 10 (καὶ εἶπε πρὸς τὸν Σίμωνα ὁ Ἰησοῦς˙ μὴ φοβοῦ˙ ἀπὸ τοῦ νῦν ἀνθρώπους ἔσῃ ζωγρῶν).

Πρόγραμμα "Αρχαιογνωσία - Αρχαιογλωσσία"

Το πρόγραμμα «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση» (2001κ.ε.) περιλαμβάνει την έκδοση εγχειριδιών χρήσιμων και εύχρηστων που απευθύνονται τόσο στους καθηγητές όσο και στους μαθητές. Τα έργα αυτά αφορούν όλες τις τάξεις του Γυμνασίου, με δυνατότητα ελεύθερης επιλογής από τον διδάσκοντα της ύλης ανάλογα με τις ειδικότερες συνθήκες της τάξης. Παρόλο που δεν εντάχθηκαν στο αναλυτικό πρόγραμμα, χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην πράξη όχι μόνο στα Αρχαία Ελληνικά αλλά και σε άλλα φιλολογικά μαθήματα. Σύμφωνα με τον συντονιστή του προγράμματος Δ. Ν. Μαρωνίτη προσδίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην αναίρεση της «διάχυτης παρεξήγησης για την υπερτίμηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, η οποία συνεπάγεται υποτίμηση τόσο της νεοελληνικής γλώσσας όσο και της νεοελληνικής γραμματείας. Το πρόγραμμα επιχειρεί επομένως ισόρροπη, δυναμική και παραγωγική σχέση μεταξύ αρχαιογνωσίας και αρχαιογλωσσίας, η οποία όχι μόνο να μην καταπιέζει τη νεοελληνική γλώσσα και γραμματεία, αλλά και να ευνοεί την απελευθέρωσή τους από το αρχαιογλωσσικό βάρος.» Με τα βιβλία αυτά καλύπτεται έτσι ένα μεγάλο κενό στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία.

Για περισσότερα στοιχεία βλ.

http://arxaiognosia.blogspot.com.

Αρχαιοελληνικό κείμενο κατασκευασμένο στη σύγχρονη εποχή

Σε ξενόγλωσσα εγχειρίδια εκμάθησης αρχαίων ελληνικών η πρακτική της σύνθεσης κατασκευασμένων κειμένων ή της διασκευής αυθεντικών χωρίων δεν είναι σπάνια. Aντίθετα στην ελληνική εκπαίδευση η συγκεκριμένη προσέγγιση αντιμετωπίζεται με επιφυλακτικότητα. Ενδεικτικά παρατίθεται στο σημείο αυτό ένα τμήμα ενότητας από τις Περιπέτειες του Δηϊόκη, ένα εκτενές κείμενο κατασκευασμένο στην αττική διάλεκτο, που απευθύνεται σε μαθητές της Α’ Γυμνασίου και χρησιμοποιείται πειραματικά στο Αμερικανικό Κολλέγιο «Ανατόλια», στη Θεσσαλονίκη (αναγκαστικά η διάρθρωση της σελίδας αλλάζει και δεν φαίνονται οι εικόνες).

Στην υπόθεση πρωταγωνιστεί ο μικρός Δηϊόκης, ένα συνομήλικο με τους μαθητές της Α’ Γυμνασίου παιδί, που δοκιμάζεται από πολλές περιπέτειες και έρχεται σε επαφή με ποικίλα είδη μύθων (μύθους του Αισώπου, μύθους σχετικούς με θεούς και ήρωες), ενώ περιγράφονται αναλυτικά σκηνές από τη σχολική του ζωή. Επιδιώκεται με τον τρόπο αυτό να κεντριστεί το ενδιαφέρον των μαθητών, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για γόνιμες συγκρίσεις με τη δική τους σχολική και ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα.Ο Δηϊόκης προέρχεται από μια οικογένεια Λακεδαιμονίων περιοίκων. Εξαιτίας μιας αντιπαράθεσης με κάποιον θρασύ γιο ὁμοίου Σπαρτιάτη αναγκάζεται να αποδράσει και να καταφύγει –μέσω του Γυθείου και ενός εμπορικού πλοίου στο οποίο αποτελεί λαθρεπιβάτη– στην Αθήνα. Εκεί υιοθετείται από έναν μέτοικο έμπορο, «νόμιμο» επιβάτη του πλοίου που μετέφερε τον Δηϊόκη στην Αθήνα. Έχει συνεπώς την ευκαιρία να παρακολουθήσει μαθήματα, να ζήσει τις προοπτικές και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συνομήλικοί του Αθηναίοι, αλλά και να προβεί σε συγκρίσεις με την καθημερινή ζωή στη Σπάρτη.

Ως αφετηρία χρονική της αφήγησης επιλέγεται το καλοκαίρι του 432 π.Χ.˙ παρουσιάζεται έτσι το κλίμα που διαμορφώνεται κατά τις παραμονές του Πελοποννησιακού πολέμου, σε αντιπαράθεση με την ομόνοια που συνένωσε τις περισσότερες ελληνικές πόλεις κατά τους Περσικούς Πολέμους. Γενικότερα λαμβάνονται υπόψη –πέρα από τα ιστορικά γεγονότα– πτυχές της οικονομίας, της κοινωνικής και της πολιτικής οργάνωσης, των γραμμάτων και των τεχνών.

7η Ενότητα: Ο Δηϊόκης στο σχολείο
Παρακείμενος – Υπερσυντέλικος ενεργητικής φωνής

Μήνας Βοηδρομιών του ίδιου έτους: ο Δηϊόκης φοιτά στο σχολείο…


Πρῲ δὲ Δηϊόκης τε καὶ υἱὸς Κέρδωνος Φίλιππος μετὰ τοῦ παιδαγωγοῦ εἰς τὸν γραμματιστήν πορεύονται.
Δηϊόκης: Πῶς ἔχει σοι ἐν τῷ διδασκαλείῳ, ὦ Φίλιππε;
Φίλιππος: Χρὴ μέντοι ἐκεῖσε φοιτᾶν, ὦ Δηϊόκα. Μεμαθήκαμεν μὲν ἀναγιγνώσκειν τε καὶ γράφειν, νῦν δὲ ἤργμεθα ἀπομνημονεύειν χωρία ἐκ τῶν ὁμηρικῶν τε κἄλλων ποιητικῶν ἔργων. Χαλεπὸν δῆτα τὸ πρᾶγμά μοι πέφανται˙ ἐχθὲς φύρδην τὸ ἐκ τοῦ Αἰσχύλου χωρίον ἀπήγγελκα. Ἅπαντες ἐγέλων τε καὶ αἰσχύνη με κατειλήφει. Ῥᾷόν ἐστι τοὺς τῶν ἡρώων μύθους μελετᾶν˙ ἐν τούτοις δὲ οὐχ ἡμάρτηκα συχνόν. Τίνα ἥρωα ᾕρησαι σύ;
Δηϊόκης: ἐν Λακεδαίμονι τετιμήκαμεν ἡμεῖς Διοσκούρους, Μενέλαόν τε καὶ ἀοίδιμον Ἑλένην ὡς θεούς. Ἡρακλῆς αὖθις τετίμηται παρ’ ἡμῖν. Τῇ ῥώμῃ τούτῳ ὁμοιάζειν ἐθέλω. Οὐκ ἀκήκοας τοὺς αὐτοῦ ἄθλους; Μάλιστά γε τὴν τοῦ λέοντος θήραν τεθαύμακα. Ὧδε ἡ ἐμὴ μήτηρ τὸν λόγον μοι προσειρήκει:

«Ὁ Ἡρακλῆς εἰς Τίρυνθα ἦλθε, καὶ τὸ προσταττόμενον ὑπὸ Εὐρυσθέως ἐτέλει. Πρῶτον μὲν οὖν ἐπέταξεν αὐτῷ τοῦ Νεμέου λέοντος τὴν δορὰν κομίζειν˙ (…) εἰς δὲ τὴν Νεμέαν ἀφικόμενος καὶ τὸν λέοντα μαστεύσας ἐτόξευσε τὸ πρῶτον˙ ὡς δὲ ἔμαθεν ἄτρωτον ὄντα, ἀνατεινάμενος τὸ ῥόπαλον ἐδίωκε. Συμφυγόντος δὲ εἰς ἀμφίστομον σπήλαιον αὐτοῦ τὴν ἑτέραν ἐνῳκοδόμησεν εἴσοδον, διὰ δὲ τῆς ἑτέρας ἐπεισῆλθε τῷ θηρίῳ, καὶ περιθεὶς τὴν χεῖρα τῷ τραχήλῳ κατέσχεν ἄγχων ἕως ἔπνιξε» (βάσει του [Απολλόδ.] Βιβλ. 2. 1).

Φίλιππος: Οὗτος μεν ἀρηΐφιλος ὡς αὖθις Ἀχιλλεύς˙ ἔριδας γὰρ τεθήρακε καὶ μάχας. Τὴν δὲ εἰρήνην τὴν τῆς ὑγιοῦς πολιτείας ἀρωγὸν ἐχθαίρει. Οὐ γὰρ νενόηκας σὺ ὡς πολύδακρυς ὁ πόλεμος; Οὐ γὰρ νενόηκας σὺ τὸν κίνδυνον; Ἄκουσον οὖν τὸ τοῦ Ἡροδότου: Οὐδεὶς γὰρ οὕτω ἀνόητός ἐστι ὅστις πόλεμον πρὸ εἰρήνης αἱρεῖται· ἐν μὲν γὰρ τῇ εἰρήνῃ οἱ παῖδες τοὺς πατέρας θάπτουσι, ἐν δὲ τῷ πολέμῳ οἱ πατέρες τοὺς παῖδας. Ἐγὼ δὲ ᾕρημαι ταλαπείριόν τε καὶ πολυμήχανον Ὀδυσσέα, ὃς περιπεπλάνηταί τε καὶ ἔγνωκε πολλοὺς τε ἀνθρώπους καὶ πόλεις. Ὅτε δὲ ἐν ἀπόροις ἦν, προσεῖχε τὸν νοῦν τῷ πράγματι καὶ μήτει χρώμενος ἐμηχανᾶτο διέξοδον βελτίστην. Ἀκήκοας δὲ τὸν τῆς Κίρκης λόγον;

Φίλιππος τὸν τῆς Κίρκης λόγον ____________ (εἴρηκα, παρακ. του ρ. λέγω).

Κίρκη δὲ, ἣ θυγάτηρ Ἡλίου καὶ Πέρσης, Αἰήτου δὲ ἀδελφὴ ἦν, ἔμπειρός πάντων φαρμάκων ἐγεγόνει. Ὀδυσσεὺς δὲ μίαν ἔχων ναῦν Αἰαίῃ νήσῳ προσγεγένηται. Εὐρύλοχος δὲ τοῦτο τὸ ἔργον εἰληχὼς πεπόρευται μεθ’ ἑταίρων εἰκοσιδύο τὸν ἀριθμὸν πρὸς Κίρκην. Ἐφάψασα δὲ ῥάβδῳ τοὺς ἄλλους ἑταίρους πλὴν Εὐρυλόχου τοὺς μὲν πεποίηκε λύκους, τοὺς δὲ σῦς, τοὺς δὲ ὄνους, τοὺς δὲ λέοντας. Εὐρύλοχος δὲ ἑορακὼς ταῦτα Ὀδυσσεῖ ἀπήγγελκε. Ὁ δὲ εἰληφὼς παρὰ Ἑρμοῦ μῶλυ, πρὸς Κίρκην προσελήλυθε καὶ βεβληκὼς εἰς τὰ φάρμακα τὸ μῶλυ μόνος πιὼν οὐ πεφάρμακται. Ἠθελήκει δὲ Κίρκην ξίφει ἀποκτεῖναι. Ἡ δὲ τοὺς ἑταίρους ἀποκαθίστησι (βάσει του [Απολλοδ.] Βιβλ. [Επιτ.] 7. 14 κ.ε.).

Τοιαῦτα ἀλλήλοις διαλεγόμενοι οἱ παῖδες εἰς τὸ διδασκαλεῖον ἀφιγμένοι εἰσίν. Ὁ παιδαγωγὸς ἀσμένως ἐκείνους ἤχει˙ οὐ γὰρ ἐδεδεήκει αὐτοὺς τιμωρήσασθαι, ἐπεὶ ἠρέμα εἰς τὴν τοῦ γραμματιστοῦ οἰκίαν ἐβεβήκεσαν. Τὰ ἄλλα παιδία οὐκέτι ἐληλύθεσαν. Ὁ γραμματιστὴς προσδέδεκται τὸν Δηϊόκην καὶ ἠρώτηκεν περὶ τίνος ἐμεμαθήκει ὁ παῖς ἄχρι τοῦδε.
Ἐν τούτῳ δὲ ἀφῖκτο τά τε ἄλλα παιδία. Ὁ γραμματιστὴς ἦρκται αὐτοῖς χωρία ἐκ τῆς τοῦ Ὁμήρου Ἰλιάδος ἀπαγγέλλειν. Δηϊόκῃ δὲ χαλεπὸν τὸ πρᾶγμα πέφανται. Ἦρκται οὖν μετὰ τοῦ Φιλίππου ψιθυρίζειν. Ἐξώργισται δὲ ὁ γραμματιστὴς καὶ κεκέλευκε τούτους σιγᾶν.
Γραμματιστής: Τὸ τοίνυν τῆς γλώττης κρατεῖν σῶφρόν ἐστι. Σοφὸν γὰρ εὔκαιρος σιγὴ καὶ παντὸς λόγου κρεῖττον.

Διηγήσατο δὲ αὐτοῖς προσέτι λόγον περὶ τοῦ Φαέθοντος:

«Ζεὺς Ἡλίῳ διαλέγεται.
Ζεύς: Οἷα πεποίηκας, ὦ Τιτάνων κάκιστε; Ἀπολώλεκας τὰ ἐν τῇ γῇ ἅπαντα, μειρακίῳ ἀνοήτῳ πιστεύσας τὸ ἅρμα, ὃς τὰ μὲν κατέφλεξε πρόσγειος ἐνεχθείς, τὰ δὲ ὑπὸ κρύους διαφθαρῆναι ἐποίησεν, πολὺ αὐτῶν ἀποσπάσας τὸ πῦρ, καὶ ὅλως οὐδὲν ὅ τι οὐ ξυνετάραξε καὶ ξυνέχεεν, καὶ εἰ μὴ ἐγὼ (…) κατέβαλον αὐτὸν τῷ κεραυνῷ, οὐδὲ λείψανον ἀνθρώπων ἐπέμεινεν ἄν˙ τοιοῦτον ἡμῖν τὸν καλὸν ἡνίοχον καὶ διφρηλάτην ἐκπέπομφας.
Ἥλιος: Ἥμαρτον, ὦ Ζεῦ, ἀλλὰ μὴ χαλέπαινε, εἰ ἐπείσθην υἱῷ πολλὰ ἱκετεύοντι˙ πόθεν γὰρ ἂν καὶ ἤλπισα τηλικοῦτο γενήσεσθαι κακόν;» (βάσει του Λουκιαν. Θεών Διάλ. 24 [25])

Καταγεγράφασι δὲ τὸν λόγον ἐπὶ τῇ δέλτῳ οἱ φοιτῶντες, ἵνα μάθωσιν αὐτὸν ῥᾷον ἐν τῇ οἰκίᾳ. Μετ’ ὀλίγον δὲ ἀνακεχωρήκασιν ἅπαντες οἴκαδε.

φοιτάω, -ῶ: συχνάζω
ἄρχομαι: αρχίζω κάποιο δικό μου έργο
χωρίον, τὸ: απόσπασμα
χαλεπός, -ή, όν: δύσκολος
πέφανται: γ’ εν. παρακ. του ρ. φαίνομαι
φύρδην: μπερδεμένα, συγκεχυμένα
κατειλήφει: γ’ εν. υπερσ. του ρ. καταλαμβάνω
ῥᾴων - ῥᾷον: ευκολότερος (από το επίθ. ῥᾴδιος)
ἁμαρτάνω: σφάλλω
αἱρέομαι, -οῦμαι: προτιμώ
ἀοίδιμος, -ον: αείμνηστος
ῥώμη, ἡ: δύναμη σωματική
προσειρήκει: γ’ εν. υπερσ. του ρ. προσλέγω
τελέω, -ῶ: εκτελώ
ἐπιτάττω: διατάζω
δορά, ἡ: λεοντή
κομίζω: φέρνω
ἀφικνέομαι, -οῦμαι: φτάνω (ἀφικόμην: β’ αόρ.)
μαστεύω: αναζητώ
ἀνατείνομαι: (εδώ) σηκώνω
ἀμφίστομος, -ον: που έχει δύο στόμια, δύο εισόδους
ἐνοικοδομέω, -ῶ: χτίζω
ἐπεισῆλθε < ἐπεισέρχομαι: επιτίθεμαι

περιθείς < περιτίθημι: θέτω γύρω από

τράχηλος, ὁ: λαιμός

κατέσχεν: β’ αόρ. του «κατέχω» (βλ. κατάσχεση, κατοχή, κάτοχος)

ἄγχω: σφίγγω (βλ. αγχόνη)

ἀρηΐφιλος, -ον: αγαπητός στον Άρη

ἔρις, -ιδος ἡ: διένεξη

θηράω, -ῶ: κυνηγώ (θήρα, ἡ: κυνήγι)

ἀρωγός, ὁ/ἡ: βοηθός

ἐχθαίρω: βλ. εχθρός

νοέω, -ῶ: καταλαβαίνω (βλ. εννοώ)

ούδεὶς … παῖδας: βάσει του Ηροδότ. Ιστορ. 1. 87

ταλαπείριος, -ον: πολύπαθος

περιπλανάομαι, -ῶμαι: περιπλανιέμαι (βλ. πλάνη)

μῆτις, ἡ: ευφυΐα, μυαλό

χρήομαι, -ῶμαι: χρησιμοποιώ

βέλτιστος, -η, -ον: (υπερθ. του ἀγαθός) πολύ καλός

μηχανάομαι, -ῶμαι: μηχανεύομαι

λαγχάνω: τυχαίνω με κλήρο

ἐφάπτω: ακουμπώ, αγγίζω

σύς, ὁ/ἡ: γουρούνι

ἑορακώς: μτχ. παρακ. του ρ. ὁράω, -ῶ: βλέπω

εἰληφώς: μτχ. παρακ. του ρ. λαμβάνω

μῶλυ, τό: βότανο που εξασφάλισε ο Οδ. από τον Ερμή και που τον κατέστησε άτρωτο στα μάγια της Κίρκης

βάλλω: ρίχνω (βεβληκώς: μτχ. παρακ.)

πεφάρμακται: παρακ. του ρ. φαρμάττομαι (= δηλητηριάζομαι)

ἀποκαθίστησι: γ’ εν. του ρ. ἀποκαθίστημι (= αποκαθιστώ)

ἀσμένως: ευχάριστα

ἤχει: υπερσ. του ρ. ἄγω

ἠρέμα: χωρίς φασαρία

ἐβεβήκεσαν: βλ. ρ. βαίνω

ἐληλύθεσαν: βλ. ρ. ἔρχομαι – παρακ. ἐλήλυθα

προσδέδεκται: βλ. ρ. προσδέχομαι

ἄχρι: μέχρι

τοίνυν: λοιπόν

κρατέω, -ῶ: ελέγχω

κρείττων – κρεῖττον: (συγκριτ. του ἀγαθός) καλύτερος

προσέτι: επιπλέον

ἀπολώλεκας < ἀπόλλυμι: καταστρέφω

μειράκιον, τό: νεαρός

πιστεύω + δοτ.: δείχνω εμπιστοσύνη σε κπ

ἐνεχθείς: μτχ. παθ. αορ. του ρ. φέρομαι

κατέβαλον: β’ αόρ. του ρ. καταβάλλω (< βάλλω: ρίχνω)

διφρηλάτης, ὁ: οδηγός άρματος

ἥμαρτον: β’ αόρ. του ρ. ἁμαρτάνω: σφάλλω

ἐλπίζω: περιμένω

νομίζω: πιστεύω

τηλικοῦτος – τηλικαύτη – τηλικοῦτο(ν): τόσο μεγάλος

δέλτος, ἡ: πίνακας όπου έγραφαν οι μαθητές

Προτάσεις σχετικά με τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας και γραμματείας

Είναι χρήσιμο και απαραίτητο να διατυπωθούν πολλές προτάσεις σχετικά με τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας. Αν στόχος του συγκεκριμένου μαθήματος είναι πάντως η προσέγγιση μεγαλύτερης έκτασης κειμένου που επιτρέπει με πιο φυσικό τρόπο την αναγνώριση χαρακτηριστικών της γλώσσας, γνωρισμάτων ποικίλων ειδών λόγου και πτυχών του πολιτισμού, γεγονός που ενισχύει το ενδιαφέρον των παιδιών, τότε η αξιοποίηση έργων με ενιαία πλοκή ή ο σχεδιασμός και η κατασκευή αντίστοιχων έργων συμβάλλει προς την κατεύθυνση αυτή.
Η χρήση της πλοκής μπορεί να λάβει κυρίως τις ακόλουθες μορφές:
α. εκτενές κείμενο αυθεντικό της αρχαιοελληνικής γραμματείας (διασκευασμένο όπου κρίνεται σκόπιμο)
β. αρχαιοελληνικό κείμενο κατασκευασμένο στη σύγχρονη εποχή
γ. ένταξη αρχαιοελληνικών μικροκειμένων (αυθεντικών) σε πλοκή που περιλαμβάνει συνδετικά τμήματα στα νέα ελληνικά.