Παρασκευή 22 Απριλίου 2011

Μετά τον Ανδρόνικο (άρθρο στην εφ. "Το Βήμα" 26/3/2011)

Με αυτά τα όπλα πήγαιναν στον πόλεμο και στο κυνήγι οι βασιλείς της δυναστείας των Τημενιδών, από τον Περδίκκα Α΄ ως τον Μέγα Αλέξανδρο. Στον Φίλιππο Β΄ ανήκε αυτό το ιερατικό διάδημα, το ίδιο και η χάλκινη «πάτερα», το αγγείο που χρησιμοποιούσε για τις σπονδές. Τα εντυπωσιακά υπολείμματα και οι προσφορές βρέθηκαν στην ταφική πυρά της βασίλισσας Ευρυδίκης και τα ασημένια αγγεία συνόδευσαν τις ταφές του Φιλίππου Β΄ και του Αλέξανδρου Δ΄.


Αν στην αρχαιολογία η δυνατότηταταύτισης ιστορικών προσώπων και ευρημάτων είναι σπάνια, στην περίπτωση των Αιγών, της κοιτίδας των βασιλέων της Μακεδονίας, είναι κοινός τόπος. Από τη στιγμή που ο Μανόλης Ανδρόνικος ξετύλιξε το κουβάρι της ιστορίας αποκαλύπτοντας τον τάφο του Φιλίππου Β΄ στη Βεργίνα, πρόσωπαάντρες και γυναίκες-, μέλη της βασιλικής δυναστείας που ως τότε ήταν μόνο ονόματα στα βιβλία απέκτησαν «υπόσταση». Και το αντίθετο. Η αρματωσιά των αντρών, τα κοσμήματα των γυναικών, τα σύμβολα εξουσίας αλλά και αντικείμενα καθημερινής χρήσης βρήκαν τους κατόχους τους. Και είναι ακριβώς αυτή η ταύτιση ιστορικών προσώπων με ευρήματα και αντίστροφα η προσωποποίηση των ευρημάτων το μεγάλο πλεονέκτημα της έκθεσης για τους βασιλείς της Μακεδονίας και την πρωτεύουσά τους, τις Αιγές, που θα εγκαινιασθεί στις 6 Απριλίου στην Οξφόρδη.

Αγνωστα ως σήμερα, αδημοσίευτα, βγαλμένα από τις αποθήκες του Μουσείου των Αιγών και από θησαυροφυλάκια είναι στην πλειονότητά τους τα 551 αρχαία αντικείμενα της έκθεσης. «Είναι μια έκθεση ιστορική με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα» συνοψίζει η αρχαιολόγος δρ Αγγελική Κοτταρίδη, προϊσταμένη της ΙΖ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων, που την οργάνωσε σε συνεργασία με το μουσείο. «Πολλά από τα εκθέματα σχετίζονται άμεσα με μέλη της ίδιας της βασιλικής δυναστείας και ακριβώς αυτή η δραματικά φορτισμένη συσχέτιση με συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα γίνεται εξαιρετικός αφηγηματικός μοχλός που ενεργοποιεί τον επισκέπτη» προσθέτει.
Ολα τα αντικείμενα της έκθεσης, με εξαίρεση το πορτρέτο του Αλέξανδρου που βρέθηκε στην Πέλλα, προέρχονται από τις Αιγές, λίκνο της βασιλικής δυναστείας από την εποχή της εγκατάστασής της βορείως του Ολύμπου. Τα περισσότερα άλλωστε ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές της τελευταίας εικοσαετίας. Οσο για τη χρονολόγησή τους, αρχίζει από το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, συνεχίζεται στα γεωμετρικά χρόνια (10ος-8ος αι. π.Χ.), στα αρχαϊκά και στα κλασικά, για να φθάσει ως τον Αλέξανδρο Δ΄, γιο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης, που ήταν ο τελευταίος της γενιάς του.
«Ο στόχος μας είναι να παρουσιάσουμε με σαφήνεια και αμεσότητα στον μέσο επισκέπτη τα στοιχεία της εξέλιξης του μακεδονικού βασιλείου δίνοντας έμφαση στις άγνωστες πτυχές του και εστιάζοντας στα πρόσωπα και στις λειτουργίες των βασιλέων, των βασιλισσών και του περιβάλλοντός τους, που γίνονται προσιτοί, σχεδόν χειροπιαστοί μέσα από τα ευρήματα των τάφων τους, τα βασιλικά αναθήματα αλλά και το ίδιο το ανάκτορο των Αιγών» διευκρινίζει για το σκεπτικό της έκθεσης η κυρία Κοτταρίδη. Με όπλα από τη βασιλική συστάδα των Τημενιδών (560-420 π.Χ.) που συσχετίζονται με τους βασιλείς Αέροπο Α΄ και Αργαίο αλλά και με τα μέλη της οικογενείας του Αλέξανδρου Α΄ και του Περδίκκα Β΄ και βέβαια από την ταφική συστάδα του Φιλίππου Β΄ και του Αλέξανδρου Δ΄ ξεκινά η αφήγηση της ιστορίας των Μακεδόνων.
Η μεγάλη τοιχογραφία του βασιλικού κυνηγιού από τον τάφο του Φιλίππου Β΄, που με την τεχνική του φωτομωσαϊκού παρουσιάζεται σε φυσικό μέγεθος, καθώς και το πορτρέτο του από τη χρυσελεφάντινη κλίνη του βασιλιά, υποδηλώνουν την παρουσία του ηγεμόνα. «Τα υπολείμματα εξάλλου από τις ταφικές πυρές των Τημενιδών του 6ου αι. π.Χ.έρχονται να τεκμηριώσουν την παράδοση της εποχήςπου συνδέει τις ταφικές πυρές της Ιλιάδας με τη μεγαλοπρεπή ταφή του Φιλίππου Β΄ αλλά και με την ταφική πυρά του Ηφαιστίωνα στη Βαβυλώνα» επισημαίνει η κυρία Κοτταρίδη.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο συμπόσιο, σημαντικό θεσμό στη ζωή των Μακεδόνων, με αγγεία, σκεύη, εικόνες από τις χρυσελεφάντινες κλίνες του Φιλίππου Β΄ και μωσαϊκά των ανδρώνων του ανακτόρου. Ενας ελεφαντοστέινος κάπρος από το υποπόδιο της κλίνης του Φιλίππου Β΄ και ο Σαβάζιος (θρακική και φρυγική θεότητα) από την κλίνη του Αλέξανδρου Δ΄ προσφέρουν μια νύξη της λαμπρότητας των βασιλικών συμποσίων. Τέλος, και το ίδιο το ανάκτορο των Αιγών παρουσιάζεται μέσα από σχέδια, φωτογραφίες και βίντεο. Τρεις μεγάλες αίθουσες της νέας πτέρυγας του Ασμόλεαν, του πανεπιστημιακού μουσείου της Οξφόρδης, φιλοξενούν τα ευρήματα. Με δική του πρωτοβουλία διοργανώνεται άλλωστε η έκθεση, γεγονός που την καθιστά εξόχως σημαντική, καθώς το συγκεκριμένο ίδρυμα αναγνωρίζεται ως το μεγαλύτερο διεθνές κέντρο κλασικών σπουδών. «Πιστεύουμε ότι η παρουσίαση εκεί όλου αυτού του υλικού από τη Μακεδονία θα δώσει το έναυσμα για την ανάπτυξη επιστημονικού διαλόγου με θέματα όπως η δημιουργία αυτού του κράτους, η σχέση των ταφικών εθίμων των Μακεδόνων με τον Ομηρο,η τέχνη τους κτλ.» καταλήγει η κυρία Αγγελική Κοτταρίδη. Ηδη μάλιστα, παράλληλα με την έκθεση, το πανεπιστήμιο οργανώνει για ολόκληρο το θερινό εξάμηνο ανοιχτό σεμινάριο από ειδικούς επιστήμονες και ερευνητές με θέματα σχετικά με τη Μακεδονία που άπτονται της αρχαιολογίας, της Ιστορίας, της επιγραφικής κτλ.
Πριγκίπισσες, Βασίλισσες, Πρωθιέρειες

Ηταν βασίλισσες.Γιατί μόνο γυναίκες αυτής της τάξης μπορούσαν να κατέχουν τόσο πολύτιμα και πλούσια κοσμήματα.Αλλά ήταν και ιέρειες,αφού στην ταφή τους είχαν εναποτεθεί τα σκήπτρα της εξουσίας τους εν ζωή,όταν είχαν το προνόμιο να ασκούν στα ιερά λατρευτικές πράξεις.Αυτές οι τέσσερις βασίλισσες-ιέρειες που έρχονται από τα βάθη των αιώνων (10ο ως 8ο αι.π.Χ.),από όπου τις έφερε στο φως αρχικά το χέρι του Μανόλη Ανδρόνικου τη δεκαετία του ΄50,αποτελούν ένα μόνο ανάμεσα στα πολλά άγνωστα ευρήματα της μεγάλης έκθεσης για τις Αιγές.Τους επιφυλάσσεται άλλωστε ιδιαίτερη αντιμετώπιση καθώς θα «στηθούν» όρθιες,ως φιγούρες από πλέξιγκλας,επάνω στις οποίες θα τοποθετηθούν τα κοσμήματα που τις συνόδευσαν στην ταφή.Μαζί και τα «ιερατικά σκήπτρα» τους,από τα οποία διασώζεται μόνον η κεφαλή- το ξύλο έχει καταστραφεί- σε μορφή τρίδυμου,διπλού πελέκεως.
Μια άλλη μεγάλη Μακεδόνισσα,η σύζυγος του Αμύντα και πιθανότατα μητέρα του Αλέξανδρου Α΄, η επονομαζόμενη σήμερα «Δέσποινα των Αιγών»,που πέθανε γύρω στο 500 π.Χ.,θα είναι η προεξάρχουσα της ομάδας.Τα κοσμήματα από την πολύχρυση ταφή της θα στολίσουν την τρισδιάστατη φιγούρα της στο μουσείο δίνοντας μια ιδιαίτερα ζωντανή εικόνα για τη θέση των γυναικών στη μακεδονική αυλή.

Πριγκίπισσες,βασίλισσες,πρωθιέρειες,οι γυναίκες αυτές αποτελούν ιδιαίτερο κεφάλαιο της έκθεσης,γιατί ιδιαίτερος ήταν και ο ρόλος τους στο βασίλειο,όπως λέει η αρχαιολόγος κυρία Αγγελική Κοτταρίδη.«Τα εκθέματα ζωντανεύουν την εικόνα τους αλλά και τα σημαντικά λειτουργήματα που επιτελούσαν αυτές οι γυναίκες της βασιλικής οικογένειας στο αρχαϊκό μακεδονικό βασίλειο κάνοντας χειροπιαστή τη συνέχεια της παράδοσης που από τις μυθικές φιγούρες της προϊστορίας οδήγησε στις συναρπαστικές προσωπικότητες της Ευρυδίκης και της Ολυμπιάδας,προοιωνιζόμενες τις Αρσινόες,τις Βερενίκες και τις Κλεοπάτρες,τις μακεδόνισσες βασίλισσες που σφράγισαν με τη δράση τους την ιστορία της ελληνιστικής οικουμένης», προσθέτει.
Κοσμήματα,σκεύη τουαλέτας αλλά και αντικείμενα με ιερό-συμβολικό χαρακτήρα, όπως τα πήλινα κεφάλια θεϊκών και δαιμονικών ξοάνων,που βρέθηκαν σε τάφους της συστάδας των βασιλισσών συντελούν στην προσέγγιση αυτών των γυναικών της δυναστείας των Τημενιδών από τα μέσα του 6ου αι.π.Χ. ως τα χρόνια του Φιλίππου Β΄, με αποκορύφωμα,όπως λέει η κυρία Κοτταρίδη, «την ίδια την Ευρυδίκη,μάνα τριών βασιλιάδων και γιαγιά του Μεγαλεξάνδρου,τη γυναίκα που διαχειρίστηκε την εξουσία σαν να ήταν άντρας».
Εκείνοι που άλλαξαν την Ιστορία
Θέατρο συγκλονιστικών γεγονότων που άλλαξαν την πορεία του τότε κόσμου υπήρξαν οι Αιγές.Εκεί δολοφονήθηκε ο Φίλιππος το 336 π.Χ.,εκεί ανακηρύχθηκε ο Αλέξανδρος βασιλιάς και από εκεί ξεκίνησε τη μεγάλη εκστρατεία του στην Ανατολή την άνοιξη του 334 π.Χ.

«Από τη μεγάλη ανακάλυψη του Μανόλη Ανδρόνικου και εντεύθεν η αρχαιολογική σκαπάνη συσσωρεύει διαρκώς ευρήματαπου αποδεικνύουν ότι το βασίλειο των Μακεδόνων δεν ήταν τίποτε άλλοπαρά ένα από τα πολλά ελληνικά φυλετικά κρατίδια της Γεωμετρικής Εποχής» καταθέτει η αρχαιολόγος κυρία Αγγελική Κοτταρίδη,ανασκαφέας και η ίδια των Αιγών.«Η διαφορά του από τα κράτη της Νότιας Ελλάδας συνίστατο στον συντηρητισμό και στην εσωστρέφειαπου μαζί με τις παραδοσιακές δομές της ομηρικής εποχήςδιατήρησαν οι Μακεδόνες ακόμη και τη στιγμήπου στην Αθήνα εδραιωνόταν η δημοκρατία, καθώς εκείνοι βρίσκονταν απομακρυσμένοι από τις γενικότερες πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις».

Κάτι που δεν διήρκεσε για πολύ,φυσικά, αφού ο Φίλιππος και ο γιος του Αλέξανδρος θα γίνονταν στη συνέχεια οι καταλύτες για την αντιμετώπιση της βαθιάς κρίσης που περνούσε η Ελλάδα και ταυτόχρονα ο ριζοσπαστικός μοχλός για τη μετάλλαξη του αρχαίου κόσμου σε μια πιο εξελιγμένη ελληνιστική διεθνή και την επέκτασή του σε όλη τη Μεσόγειο και ως τα βάθη της Ανατολής.
«Από τον Ηρακλή στον Μέγα Αλέξανδρο.
Θησαυροί από τη βασιλική πρωτεύουσα των Μακεδόνων, ένα ελληνικό βασίλειο στα χρόνια της δημοκρατίας», Μουσείο Αshmolean της Οξφόρδης.

Διάρκεια έκθεσης: 7 Απριλίου - 29 Αυγούστου.







Δεν υπάρχουν σχόλια: